Hoewel een jonge Dante schrijft over “grote zalmen, lamprei, snoeken en steuren, paling en fiadoni, ravioli gevuld met kaas… te kopen voor zijn geliefde”, is het alom geweten dat de Florentijnse dichter geen grote eter was en de zonde van gulzigheid zwaar veroordeelde.
Misschien was het zijn liefde voor Beatrice die zijn liefde voor eten wegnam?
Het ei van Dante
Er wordt verteld dat de dichter op een zomeravond op een steen zat naast de antieke kathedraal van Santa Reparata, waar nu de Dom Santa Maria del Fiore staat.
Een voorbijganger vroeg hem wat voor hem de lekkerste hap was. “Een ei” was het laconieke antwoord van Dante. Toen de man een jaar later de dichter terug op dezelfde steen zag zitten vroeg hij “met wat?” waarop hij terstond het antwoord kreeg “met zout”.
De steen van Dante vind je op Piazza Duomo nr.54 aan de voet van een pilaar. Het ei met zout geeft je meteen een idee van de schaarse interesse van de illustere Florentijn voor het genot van de gastronomie.
Liber de Coquina
En toch, in de tijd dat Dante in Firenze woonde, eind 14de eeuw, kende de stad een grote culturele bloei en economisch welzijn. en ook de culinaire wereld werd rijker. Amandelen, gekonfijt fruit en rietsuiker uit Sicilië. Geurige kruiden uit het Oosten. Iedere dag verse producten op de Florentijnse markten.
De eerste receptenboeken worden gepubliceerd, zoals de Liber de coquina.
In die tijd verschijnen in Firenze enkele van de inmiddels traditionele gerechten zoals riboliita, fettunta en castagnaccio.
Ribollita is een hartige soep van de arme Toscaanse keuken, bereid met oudbakken brood, zwarte kool, savooiekool en bonen. Volgens de boerentraditie werd de ribollita bereid op vrijdag door de restjes van de vorige dagen langdurig te laten sudderen op een laag vuur.
De fettunta, zoals de meer gekende bruschetta, is een sneetje geroosterd boord, waarover je een teentje knoflook wrijft en dan besprenkelt met olijfolie, zout en zwarte peper.
Castagnaccio is een typische herfstcake bereid met kastanjemeel en verrijkt met rozijnen, pijnboompitten, walnoten en rozemarijn.
Wil je aanschuiven aan de tafel van de Liber de Coquina, proef dan de 14de eeuwse peren- en uiensoep. Zie jezelf in een middeleeuwse habijt, in het licht van een open haard in een taverne met reizigers die zich opwarmen en met houten lepels genieten van deze antieke boerensoep.
Het menu van de Middeleeuwen
Op het menu uit de jaren 1300 stond vooral vlees, symbool van kracht, minder rundsvlees, maar wild, varkens- en schapenvlees aan het spit, brood, reuzel en granen, veel vis, paling, soepen en bier zonder hop.
Zoet en zout werden gemengd en suiker nam de plaats van honing in.
In de tavernes vind je vis in gelei en de populaire visbouillon met azijn. Vis werd meestal gebakken terwijl paling eerst door het zout werd gehaald en dan in wijn werd gekookt. De in wijn gekookte lamprei werd dan weer geroosterd met kruiden en specerijen. Uit de Romeinse tijd werd de garum gebruikt, wat voor ons nu een sausje van ansjovissen is geworden.
Een gezonde toets: in de jaren 1300 kwam er aan het begin van de maaltijd vers fruit op tafel.
Maar wat at Dante?
Wild, varkensvlees, aan het spit want er waren geen ovens, stoofschotels en vis in saus? Brood van gerst, haver, spelt en gierst?. Bier zonder hop?
Hij vertelt het ons niet, maar in zijn geschriften herinnert hij zich het rijkelijk gebruik van kruidnagel, een specerij die niet alleen het vlees kruidt maar ook de stemmingen van de mens in evenwicht brengt. Een relatie tussen mens en kosmos heb je voor hem met een wijze mix van smaken, geuren en kleuren.
Appels, felbegeerd door de veelvraten in het vagevuur zijn een symbool voor de bitterheid in het leven voor Dante, maar in de Toscaanse recepten waren de geroosterde appels dan weer een geliefd dessert.
Divina Commedia, een manier om over eten te praten.
In zijn wereldberoemde werk spreekt Dante dan wel over eten, maar honger krijgt er een heel andere betekenis.
Je eet om te leven, gulzigheid is een hoofdzonde en leidt je regelrecht naar afschuwelijk lijden. Denk maar aan de veelvraten geobsedeerd door eten en de helse straffen in de Inferno.
Geen honger aan een smakelijke tafel dus, maar een honger naar gelukzaligheid voor de zielen van de hemel.
Het brood van Dante
Zo heb je in het Paradijs van de Divina Commedia wel een banket, maar het is er een van de wijsheid. Het eten is er een metafoor en een symbolisch brood voedt de ziel.
Hoewel, zelfs “il somma poeta” dacht aan het “pane sciapo”, het brood zonder zout van zijn Toscane toen hij schreef “Tu proverai si come sa di sale lo pane altrui…” – je zult proeven hoe het naar zout smaakt, het andermans brood-.
In het Paradijs waar zaligen en heiligen van mystieke contemplatie leven, kun je de menselijke honger stillen met het brood van de goddelijke kennis, het Engelenbrood. Een brood dat met de jaren een weinig orthodox zoet dessert is geworden.
Receptje voor het Engelenbrood
Een “Pane degli Angeli” is een eenvoudig dessert met een zoete smaak van vanille en citroen. De zachte biscuitbodem kun je verrijken met banketbakkersroom, Nutella, confituur of chocoladeschilfers. Een geliefd tussendoortje voor de kinderen en een smakelijke cake bij het ontbijt. Zo zie je maar, het Engelenbrood van Dante is tijdloos.
“Dante” in Firenze
Een typische Toscaanse trattoria, waar een hedendaagse Dante eenvoudige en smakelijke gerechten, met verse vis van de dag op tafel brengt.
Onder de gewelven van een 13de eeuws klooster, met Dante en Beatrice in de fresco’s op de muren, kun je bij kaarslicht jezelf verwennen met de Tagliere di Dante, een kaasschotel met vijgenconfituur, Toscaanse crostini, tagliatelle met eekhoorntjesbrood, de beroemde Florentijnse steak, pizza en fantastische desserts
Trattoria Pizzeria Dante, Piazza Nazaria Sauro 12, in het historisch centrum van Firenze
