Goede wijn behoeft geen krans. Fabrizio de André (°1940-†1999), bijgenaamd Faber, geniaal woordkunstenaar en dito muzikant bracht een amalgaam van muzikaal luistergenot en tekstuele diepgang en wist daardoor het hart van velen te veroveren. Op You Tube lokten zijn concerten (uit 1998) vele honderdduizenden bezoekers. Ondanks deze populariteit bleef hij bescheiden, getuige het enthousiasme van zijn ensemble en zijn houding tegenover het publiek op zijn concerten (zoals te zien op de uitvoering van ‘Volta la carta’ op You Tube). Zijn boodschap blijft door diens morele insteek ook verrassend actueel! Hiermee willen we u in dit artikel laten kennismaken.
Waar we in het vorig artikel het leven en de figuur van De André schetsten, willen we in dit artikel zijn oeuvre thematisch doorlichten. Volledigheid nastreven in een beperkt artikel is haast onmogelijk. Daarom opteerden we voor een introductie in zijn liederen door het belichten van vijf onlosmakelijke kernelementen uit zijn werk, met name de liefde, het pacifisme, de vrije wil, schuld en vergevensgezindheid, Genova. Het zijn de ‘cinque stelle’ (de vijf sterren), de Leitmotiven, die de rode draad vormen doorheen zijn werk.
Telkens dwingt de zingende poëet de luisteraar via schijnbaar eenvoudige liedjes tot een morele stellingname. Onze reis begint. We behandelen telkens exemplarisch het hoofdthema expliciet. De verbindingen met de andere thema’s spreken telkens voor zich. We verduidelijken telkens met enkele voorbeelden.
Ster 1: de liefde
De liefde is het hoofthema in alle muziek. De André benadert het thema in al zijn complexiteit. Een voorbeeld: in Ballata dell’amore cieco (o della Vanità) pleegt een man zelfmoord om te voldoen aan de liefdeseisen van zijn aanbedene. Dit draait verbazingwekkend anders uit: … ma lei fu presa da sgomento quando lo vide morir contento… (… maar zij was totaal geschokt door zijn gelukzalig sterven…) Het geheel is getoonzet op een Dixie-achtig ritme, een ode aan het leven en aan de vreugde.
Het wederzijds zijn van de liefde, met inbegrip van de (on)verantwoordelijkheid, is ook een thema dat hij behandelt in één van de mooiste melancholische liefdesliedjes ooit: ‘Amore che vieni, amore che vai’. De André is zelden enigmatisch en zijn zoon Christiano noemde hem een voortdurend blij mens. Zijn teksten zijn heel klaar en duidelijk. De genialiteit zit in de poëtische aanbreng, de toonzetting en de vaak ironisch literaire toon. Hoewel sterk geëngageerd blijft hij de strafpleiter (de net niet afgestudeerde advocaat (zie vorig artikel)) die de zwakheid van de mens voor het voetlicht brengt. Aan de luisteraar om te oordelen. Ook hier kiest Faber voor de onverbloemde waarheid: …io ’t ho amato sempre, non ’t ho amato mai, amore che vieni, amore che vai… …ik heb altijd van je gehouden, toch heb ik nooit (echt) van je gehouden, liefde komt, liefde gaat’
Ster 2: het pacifisme
De André neemt resoluut stelling tegen de zinloosheid van de oorlog in één van zijn mooiste ballades: ‘La guerra di Piero’. Piero, soldaat, loopt ‘de hel tegemoet’ maar overleeft de bittere wintertijden : … ‘così dicevi ed era d’inverno, e come gli altri verso l’inferno’ . Op zijn vreselijke tocht komt hij in aanvaring met zijn geweten. Een innerlijke stem zegt hem: ‘Stop. Hoor je de stem van de doden niet. Ze gaven hun leven. Ze kregen een kruis terug’.
Maar Piero zet door. De lente komt en in de vallei ziet hij ‘de vijand’, zoals Faber hem omschrijft ‘een man die dezelfde miserie meemaakte (sic) maar met een anders gekleurd uniform). … che aveva il tuo stesso identico umore ma la divisa in un altro colore’ Hij schiet hem dood, wil hem zelfs zien sterven maar wordt in dit gevecht zelf gedood. Stervend beseft hij dat hij niet eens de tijd heeft gehad om vergiffenis te vragen. … cadesti in terra senza un lamento e ti accorgersi in un solo momento a chiedere perdono per ogni peccato…
Ster 3: de vrije wil
In ‘Bocca di rosa’ zet De André een vrije vrouw neer die de stad wordt uitgezet. De reden? … c’è chi l’amore lo fa per noia, chi se lo sceglie per professione, bocca di rosa né l’uno né l’altro lei lo faceva per passione… … sommigen bedrijven de liefde uit verveling en voor anderen is het hun beroep, voor ‘bocca di rosa’ was het noch het één nog het ander. Zij deed het uit passie… Dan valt ze ten prooi aan kwaadsprekerij en komt het gerecht in actie. Aan het station staat de hele hypocriete goegemeente haar uit te wuiven. Ook de commissaris, de pastoor en de kosten geven present. Er is zelfs een plaatje te zien met het opschrift: ‘Vaarwel ‘bocca di rosa’ met jou verdwijnt hier de lente’.
In ‘La cattiva strada’ (De straat van het verderf), een sterk symbolisch meesterwerkje, zet De André in enkele fresco’s de vrije wil van de mens op de helling en geeft hij voorrang aan de passie, de liefde en het toeval. Door de onderbewuste impulsen te volgen verdwijnt de rede als meester. … ma c’è amore un pò per tutti e tutti quanti hanno un amor sulla cattiva strada…… de liefde overwint altijd in de straat van het verderf…
Ster 4: schuld en vergevensgezindheid
De André is een atheïst, maar met een sterke bewondering voor de Christusfiguur. Dit toont hij onder meer in ‘Il Pescatore’, een parel van schijnbare eenvoud. Het lied bevat een universele boodschap van vergevingsgezindheid, waarbij de ‘visser van mensen’ (‘Il pescatore’) wijn en brood deelt met ‘de moordenaar’ (Judas). Nergens wordt Christus of Judas bij naam genoemd. Het lied zit vol uiterst fijne poëtische verwijzingen en is bovendien uiteindelijk één van zijn grotere hits gebleken. Het simpele gebaar van te geven zonder te oordelen ‘fu il calore di un momento’ geeft aan dat het dus de warmte van het moment is die de grootste innerlijke rust brengt. De schuldvraag blijft onbeantwoord, maar de Christusfiguur heeft ’een glimlach op het gelaat in de schaduw de van de laatste zon’ (verwijzing naar dood ) … all’ombra dell’ultimo sole … aveva un solco lungo al viso come una specie di sorriso’
Ook ‘Hotel Supramonte’ valt onder de noemer ‘schuld en vergeving’. Via sublieme sfeerscheppingen vertelt De André het verhaal van zijn ontvoering uit zijn woning door Sardeense vrijheidsstrijders (waarover sprake in vorige Buonissimo). De André, die liefst vier maanden gegijzeld werd, vergaf wel de strijders maar niet hun opdrachtgevers. Over dit verhaal ontvingen we een brief van een lezeres. Zij bezocht het landgoed waar Fabrizio toen met Dori Ghezzi (zijn toenmalige vrouw en weduwe) verbleef op het ogenblik van de ontvoering. Nu is er een hotel gevestigd ‘L’Agnata di de André’. De lezeres maakte er kennis met het erfgoed van De André en krijgt nog steeds kippenvel bij de herinnering aan dit verblijf.
Ster 5: Genova
Genova, de thuisstad van Fabrizio, vormt in veel van zijn liederen het decorum voor de studie van degenen die aan de zelfkant van de maatschappij leven. In het prachtige ‘Via del Campo’, een intussen gekende straat in de Genovese achterbuurt, beschrijft hij op tedere wijze, zonder te veroordelen, hoe sensualiteit, aantrekkingskracht en afspraken hand in hand gaan in het land van de betalende liefde. De straat is intussen een internationale aantrekkingspool geworden voor talrijke De André fans. Je vindt er talrijke memorabilia en zijn credo (aan deze song ontleend)’dal diamante non nasce niente, dal letame nascono i fior’ (uit diamanten groeit niets, uit mest groeien bloemen) werd hier graffitigewijs op de muren aangebracht.
In ‘La città vecchia’ schetst hij dan weer uiterst realistisch, maar in prachtige beelden de achterbuurten van Genova. Hier portretteert Faber zowel de dompelaars, de verbitterden, de verpauperden , de hoeren. Het stinkt er en het loopt er vol gespuis maar toch waarschuwt hij je als je neiging hebt tot veroordelen. … ma se tu capirai, se li cercherai fino in fondo , se non sono gigli son pur sempre figli, vittime di questo mondo… … maar als je zou begrijpen, als je goed zou zoeken, dan zal je merken dat (wie je daar vindt) niet enkel degenen zijn die het zonlicht schuwen maar ook de ‘eeuwige kinderen’, slachtoffers van deze wereld…
De mogelijk meest geliefde zanger van Italië is niet meer. Op het Internet gonst het van de berichten die hem eer betonen, het meest voorkomende echter een simpel ‘GRAZIE’.
