Pakweg vijftig jaar geleden scoort zangeres Mina met haar ‘Canzone di Marinella’ tijdens een televisieoptreden een enorme hit in Italië. De auteur van dit nummer, Fabrizio De André, een rijkeluiszoon uit Genua, besluit zijn advocatenstudies op te geven en als cantautore (singer-songwriter) door het leven te gaan.
Met zijn oeuvre zet hij het broeierige Genua, de grootste havenstad van Italië, op de kaart. Hij vertaalt respectvol enkele van zijn meest gerenommeerde generatiegenoten (Georges Brassens, Bob Dylan, Leonard Cohen) en creëert een oeuvre dat hem tot de meest geliefde poëet van zijn generatie maakt. Met zijn intens doorleefde liedjes wordt hij een held van de natie. Op zijn begrafenis brengen tienduizenden hem dan ook een stille ode.
Faber besloot zijn eigen leven te leiden
Zoon van de Genovese locoburgemeester, wacht Fabrizio De André (door de vrienden en in dierbare herinnering later door zijn bewonderaars ‘Faber’ genoemd) een mooie toekomst als advocaat. Hij verklaarde ooit dat als het liedje ‘Canzone di Marinella’ niet heel Italië had wakker geschud, hij gewoon net als zijn broer advocaat geworden was. Zijn diploma lag immers binnen handbereik.
Was het de getroebleerde relatie met zijn vader die hem het huis liet verlaten op zijn achttiende? Of was dit het gevolg van een hobbelig leerparcours, dat hij gezien zijn immense intelligentie wel ‘on-time’ afwerkte? Feit is dat Faber jong besloot zijn eigen leven te leiden en de conventies van de maatschappij aan zijn laars te lappen. Hij verwekt een kind bij zijn eerste vrouw, Erica Rignon (roepnaam ‘Puny’). Op amper eenentwintig wordt hij vader van Cristiano.
Pareltjes van songs
Fabrizio simpel wegzetten als ‘een man van zijn generatie’ doet afbreuk aan de geniale toets die hij als getalenteerd, maar ook getormenteerd woordkunstenaar wist te brengen. Voor ieder gepassioneerd muziekliefhebber toverde hij pareltjes van songs uit zijn muzikale hoed, gelardeerd met teksten die getuigen van enorme taalvirtuositeit.
Maar vooral weet hij het hart van de mensen te raken. Die uniciteit om teksten te schrijven en te brengen die enerzijds getuigen van een schijnbare eenvoud (en die daardoor een groot publiek aanspreken), maar ook van een zeldzame diepgang en inlevingsvermogen, maken dat zijn liedjes zowel arbeiders als intellectuelen aanspreken.
In een vergelijking tussen Bob Dylan en Fabrizio noemde de eminente letterkundige en vertaalster Fernanda Pivano Bob Dylan de ‘Fabrizio americano’. Ze vond een omgekeerde omschrijving voor De André als de ‘Italiaanse Bob Dylan’ eerder ongepast. Uiteraard is dit schertsend bedoeld, maar het toont aan dat ze vond dat de literaire kwaliteiten van Fabrizio die van Bob Dylan evenaren. Geen gering compliment, maar zeker terecht!
De ‘vertaling’ of eerder adaptatie van ‘Desolation Row’ van Bob Dylan, door Fabrizio gebracht als ‘Via della povertà’, toont aan wat Faber met taal vermag. Het is duidelijk. Fabrizio schrijft vanuit zijn hart, doorleefd.
Genua
Zijn werk ademt Genua, de middeleeuwse multiculturele havenstad gebouwd tegen de berg met zijn karakteristieke nauwe straatjes: vicoli of in het genovees ‘caruggi’ – wat erop wijst dat de straten niet breder zijn dan een karrespoor. De grootste havenstad van Italië is levendig en uiterst multicultureel. Er gebeuren veel dingen die het daglicht niet mogen zien.
De André schrijft met passie over de slampampers, de zigeuners, de hoeren, de marginalen, over het recht om mens te zijn en begrepen te worden. En dat ontroert, telkens weer. Want Faber, door velen liefelijk met het predicaat ‘l’amico fragile’ (tengere, breekbare vriend) bedacht, is authentiek en eerlijk, gevoelsvol en onwaarschijnlijk getalenteerd.
Ondanks het feit dat zijn songs maniakaal perfectionistisch zijn afgewerkt, vertonen ze nergens een zweem van pretentie of gezwollen taalgebruik. Hij maakt immers slim gebruik van een muzikaal stijlenpallet dat zich aanpast aan de inhoud van het verhaal, waardoor alles lichter verteerbaar wordt. Ook zijn sonore, warme stem draagt hier in grote mate toe bij.
Wie denkt er bijvoorbeeld bij het door Al Bano en Romina Power bekend geworden ‘Andrea’ aan een antimilitaristische song waarin ook het thema homofilie niet geschuwd wordt? De André lichtte zelf een tip van de sluier toen hij de song aankondigde op een tournee in 1992 “opgedragen aan de ‘kinderen van de maan’ (referentie naar Plato)” en aan allen die simpel zichzelf willen zijn zonder dat ze zich hierover hoeven te schamen’.
De tekst van ‘Andrea’ behandelt onbeschrijfelijk diep verdriet (het verlies van een geliefde), het rationeel onbevattelijke, maar wie weet ook de suggestie aan zelfmoord (Andrea’s samenspraak/ monoloog met de put die ook zijn eigen innerlijkheid weergeeft).
De schijnbare luchtigheid van de toonzetting pakt de poëtische tekst uiterst verteerbaar in, waardoor de song een breed doelpubliek aanspreekt. Daardoor laten zijn liederen zich zonder problemen meezingen, maar dragen ze een boodschap uit die veel dieper geworteld is, een typisch De André fenomeen. Mission accomplished!
Diepere betekenis
Of toch niet? Velen zoeken verder dan dat en laten zich niet enkel betoveren door de wonderlijke akkoorden. Ze gaan op zoek naar de diepere betekenis van de teksten van de man die ‘de grootste poëet van zijn generatie’ wordt genoemd. De superlatieven aan zijn adres zijn dan ook niet uit de lucht. Getuige de commentaren die de You Tube-filmpjes vergezellen: van ‘Il più grande poeta che l’Italia abbia mai avuto’, over ‘ Il più grande dei grandi’ tot ‘Faber … comete, nessuno mai’ (Faber, niemand kan jou ooit overtreffen).
Het feit dat de teksten van De André studiemateriaal zijn, opgenomen in taalhandboeken in de school en dat de Universiteit van Siena sinds 2004 een leerstoel heeft ‘Centro Studi Fabrizio De André’ spreekt boekdelen, naast de vele webpagina’s met tekstexegese, pagina’s (of zelfs hele websites) waarin dieper wordt ingegaan op de tekstlyriek en de mogelijke betekenissen achter de teksten van Faber.
Respect
De André werkte vaak samen met andere reuzen van zijn generatie, zoals Massimo Bubola, Francesco de Gregori, Ivano Fossati, Enzo Jannacci, Francesco Guccini, Nicola Piovani en anderen. Hij speelde weleens leentjebuur. Discussies over het auteurschap van sommige bijdragen zijn er wel geweest, een aanklacht wegens plagiaat echter nooit. De André genoot respect van zijn collega’s. Overigens namen talloze groten van het Italiaanse lied werken van hem in hun repertoire op. Denken we maar aan Franco Battiato, Zucchero, Fiorella Mannoia, Adriano Celentano, Vasco Rossi, Ornella Vanoni, Al Bano, Tiziano Ferro, Andrea Bocelli en vele anderen.
Faber is een scherp observator, toont een grote empathie maar veroordeelt niet. Zijn diepmenselijkheid vertoont soms verwijzingen naar de evangeliën, met vooral een grote bewondering voor de figuur van Jezus. Gevraagd naar zijn religiositeit toont hij zich echter eerder een aanhanger van het Pantheïsme.
Ontvoering
Faber is een familieman, daarover bestaat geen twijfel. In 1979 wordt hij echter met zijn tweede vrouw Dori Ghezzi ontvoerd op Sardinië, een ontvoering die vier maanden duurde. Tekenend voor hem is dat hij er een lied over schreef (‘Hotel Supramonte’) waarin hij de spanning en conflicten van toen weergaf. Hij schilderde hierbij met een pallet van gevoelens, gaande van wanhoop tot vergeving. Getuige volgende zin: ‘passerà questa pioggia sottile come passa il dolore’ (ook het leed verdwijnt als zachte regen).
Rebels pacifist als hij is toont hij een diepe minachting voor de machthebbers. Met een intense sensualiteit beschrijft hij daarentegen het leven in de rosse buurt, zoals in het lied ‘Via del campo’, waarin zijn credo (op vele plaatsen overgenomen in het genovese straatbeeld als eerbetoon) opgenomen is, dat de betekenis van zijn werk in twee korte zinnen samenvat: ‘Dai diamanti non nasce niente, dal letame nascono i fior’ (Uit diamanten wordt niets geboren, uit mest groeien bloemen).
Mitico e immortale
In 1999 stierf Fabrizio De André aan longkanker.
Talloze eerbetonen van zijn collega’s-muzikanten volgden. Hij is zonder meer een monument in de hedendaagse cultuurgeschiedenis. Getuige het feit dat er een hele rist pleinen, bibliotheken, cultuurcentra e.d. aan hem zijn gewijd. Een overzicht van deze hommages vind je op deze webpagina.
Fabrizio leeft tot op vandaag door in het collectief geheugen. Commentaren op You Tube spreken voor zich: ‘Mitiiiiicooooo’ of ‘Stupenda, immortale’ of nog ‘Immortale come le sue canzoni’. Daar kunnen we ons alleen bij aansluiten.
Wil je de grote Faber zelf aan het werk zien, bekijk dan onderstaande filmpje:
