De rivier de Bitto stroomt vanuit de Orobische Alpen ten noorden van Morbegno in de Adda. Iets ten zuiden van Morbegno splitst ze in twee takken, gescheiden van elkaar door de steile hellingen van de berg Berzo.
De oostelijke tak loopt door het Val del Bitto di Albaredo, de westelijke tak door het Val del Bitto di Gerola.
De weg door het laatstgenoemde dal eindigt in de wintersportplaats Pescegallo, de weg langs Albaredo echter is door de hele geschiedenis van belang geweest omdat deze over de San Marcopas naar Bergamo leidt.
Tijdens de Spaanse heerschappij (1535-1706) was deze route voor Venetië de enige waarlangs ze centraal Europa en Frankrijk konden bereiken zonder over Spaans of Oostenrijks grondgebied te hoeven reizen.
Spookverhalen uit de dalen van de Bitto
Overal is de term spookverhalen een synoniem voor angst. Legendes en verhalen over spookverschijnselen komen in alle culturen voor en voor het grootste deel hebben ze als hoofdpersonen verdoemde zielen die de wereld van de levenden bezoeken omdat ze zich nog niet met deze hebben verzoend. Zielen die soms alleen angst aanjagen komen, maar er soms ook op uit zijn de betrokkenen grote schade toe te brengen of zelfs de levende met zich mee te nemen.
In het gebied rond Morbegno zijn er verschillende plaatsen die verbonden zijn met spookverhalen. Twee daarvan zijn de twee valleien van de Bitto, die van Gerola en die van Albaredo.
Kijken we eerst naar het meest westelijke, het Val Gerola. Het oude muilezelpad begint bij de hoogste brug over de Bitto, waar het beeld van Sint Giovanni Nepomuco staat, de beschermer tegen overstromingen door de rivieren. Als we de brug zijn overgestoken, komen we al snel bij het gehucht Nani aan de linkerkant. Van hier gaat het pad steil omhoog tot we op de geasfalteerde weg komen. Deze gaat wat minder steil omhoog en brengt ons bij de ruïnes van huizen van San Carlo, op 385 m.
Tussen deze ruïnes ligt een 16e-eeuws kerkje en met deze plaats is een oude legende verbonden. Men vertelt dat een reiziger die hier tegen het donker loopt, een mysterieuze vlam tegenkomt, een vlam die wijst op de aanwezigheid van de geest van een overledene. In het dialect heeft ze de naam ‘ciarin de san carlu’ gekregen en ze is niet echt bedreigend, komt nooit dicht bij de levenden, maar vlucht om te ontsnappen aan hun nieuwsgierigheid.
De verschijning komt vooral op zomeravonden en wordt op verschillende manieren verklaard. Iets verderop, bij de eerste bocht naar rechts, zien we aan de linkerkant op een klein vlak stuk terrein de resten van een middeleeuwse toren. Wat hogerop, langs het muilezelpad, komt na de weide Maloberti, met een prachtig panorama Campiona, op 580 m. Dit gehucht is verbonden we de naam van de renaissance heldin Bona Lombarda. Dit was een eenvoudige boerin, waarop de kapitein Pietro Brunoro verliefd werd. Hij behoorde tot het leger van de Visconti heersers, dat onder leiding stond van Niccolò Piccino en de Valtellinees, Stefano Quadrio. Dit leger had net het Venetiaanse leger verslagen in de strijd bij Delebio in 1432.
Het paar trouwde in de kerk van Sacco en de vrouw volgde haar man, die uit Parma kwam, bij zijn omzwervingen met het huurleger. Tot hier is er niets bijzonders. Maar wat de naam van de vrouw bijna legendarisch maakte, was het gebruik van de wapens, waarin ze zich naast haar man onderscheidde door moed en vaardigheid. Welnu volgens sommige zijn de vlammetjes de zichtbare manifestatie van haar ziel die telkens terugkwam naar de plaats waar ze verliefd geworden was.
Er zijn echter ook meer sinistere verklaringen. Volgens anderen zou de vlam van een ziel in nood zijn. Er wordt ook verteld dat op deze plaatsen spookbeelden zijn gezien van priesters die aan de door angst bevangen reizigers vroegen deel te nemen aan de mis die ze daar wilden opdragen. Wie heeft er gelijk? Er zit niets anders op dan na het vallen van de avond het pad te nemen dat van Nani naar de provinciale weg 404 leidt, iets boven Campione.
Laten we nu eens naar het Val di Bitto di Albaredo kijken. Van het Piazza Sint Antonio in Morbegno gaat de weg omhoog langs het gehucht Ortesida naar Arzo, waarna we links een halte van de autobus Morbegno-Albaredo vinden. Parkeer hier de auto en neem het weggetje dat ons al na enkele meters naar de weiden van Tartusei brengt. Van de weg af is het niet te zien door de bomen, maar het is een prachtige plek. Als we het pad volgen komen we in de buurt van een kerkje. De liefelijkheid van de bergweiden staat in schril contrast met de legende die zich hier afspeelt.
Lang geleden was het hier permanent bewoond en vertelde men dat er hier op avonden met volle maan, een spookverschijning rondliep aan de rand van de bossen rond de hutten. Maar omdat niemand een goede beschrijving van deze wezens kon geven waren er nogal wat verschillende verhalen over in omloop. Sommige geloofden dat het de ziel van een dier was die terugging naar de geliefde plekjes. Andere echter spraken over een onrustige en gekwelde ziel, verdoemd door God vanwege zijn schulden en die nu zonder rust het leven van de levenden verstoorde. Ofwel men beweerde dat het de ziel was van iemand die tevergeefs zocht naar een schat die ze als levende nooit gevonden had. Het effect van alle verhalen was echter nogal verontrustend, waardoor het spookverschijnsel de naam ‘de angst’ kreeg en een rol speelde in de verhalen die men op winteravonden aan kinderen vertelde.
Deze verhalen zijn beschreven in het boekje van Guilio Perotti, getiteld ‘Morbegno’ en uitgegeven in 1992 voor de toeristische coöperatie Pan.
