Het mooiste plekje is het plein boven, op het hoogste punt van het stadje. Zo’n plein waar je uren kunt blijven hangen, op een terras in de schaduw van de hoge gebouwen. Je weet wel hoe dat dan gaat: je staat eens op, en nog eens, bekijkt de kerk of het palazzo of het kasteel voor de zoveelste keer van wat dichterbij, je ziet weer nieuwe details, je maakt de zoveelste foto, gaat weer zitten enzovoort. Het wordt langzaam donker, het hele plein met al z’n majestueuze gebouwen krijgt een nieuw aanzicht, de sfeer verandert. Laten we hier maar blijven eten, zeg je dan.
In Castell’Arquato lag ooit een Romeins castrum en richtte een zekere Magno in de 8e eeuw de Pieve della Madre di Dio op, en ook een kasteel. Op de plek van de Pieve, die instortte door een aardbeving, verscheen in 1122 de kerk die nu de naam Collegiata di Santa Maria draagt. Een loepzuivere romaanse kerk die vooral indruk maakt door zijn spel van ronde, rechte en diagonale lijnen, de sobere pracht van de terracotta daken en de elegante portico aan de hoofdingang. In het gelukkig niet door latere modes verpeste binnenste van de kerk tref je een doopvont uit de 8e eeuw aan, waarschijnlijk afkomstig uit de oude Pieve, en fresco’s uit de 15e eeuw. Achter de kerk ligt een klein, intiem klooster met een museum.
De tweede blikvanger op het plein is het Palazzo del Podestà, waarvan het achterste en hoogste gedeelte met de toren dateert uit 1292, terwijl het voorste deel met de overdekte buitentrap en de loggia op de verdieping er een paar decennia later tegenaan geplakt is. Een wonderlijke combinatie van elementen, maar met een harmonieus resultaat. Aan de zijkant van het palazzo bevindt zich nog een loggia, ‘dei Notai’, vanwaar vroeger officiële mededelingen werden geproclameerd.
Aan de overzijde van het plein verrijst op de plek van het oude castrum de Rocca Viscontea, in het midden van de 14e eeuw gebouwd door Luchino Visconti, Signore van Milaan, als militair garnizoen van de Milanezen. Het kasteel met zijn ghibellijnse kantelen heeft vier torens en een hoofdtoren van maar liefst 42 meter, waarin een museum is gevestigd dat gewijd is aan het leven in de Middeleeuwen. In een aantal ruimtes kun je je verbazen over de gruwelijke inventiviteit waarmee men in die tijden martel- en folterwerktuigen wist te bedenken. Daarna mag je boven op de toren bijkomen van de schrik onder het genot van het schitterende uitzicht over de wijde omgeving, over het stadje en natuurlijk in het bijzonder over het plein.
Lager in Castell’Arquato, aan het begin van de hoofdstraat die dwars door de stad omhoog voert naar het plein, ligt het Palazzo Ducale, oorspronkelijk Palazzo della Giustizia, maar later herdoopt toen de Sforza-hertogen er hun intrek namen. Onder een boog van dit palazzo vind je de ‘fontane del duca’, met acht waterpunten gedecoreerd met bronzen dierkoppen.
Ben je toch in Castell’Arquato, maak dan even een zijsprong naar het vlakbij gelegen dorp Vigolo Marchese. Daar wacht je de Basilica di San Giovanni, een simpel maar ontroerend mooi kerkje van rond het jaar 1000. Ernaast staat een rond baptisterium, waarschijnlijk een nazaat van een tempeltje uit de Romeinse tijd. De kapel heeft twee verdiepingen en bevat fragmenten van oude fresco’s.
