Giovanni Bellini is een van de grote namen uit de Italiaanse schilderkunst van de tweede helft van de vijftiende en het begin van de zestiende eeuw. In de tijd dus die we ‘renaissance’ zijn gaan noemen. Hij geldt als de belangrijkste grondlegger van de zogenaamde Venetiaanse school. Daarin zouden ook Titiaan en Giorgione uitblinken.
Giovanni, geboren rond 1430 maar mogelijk enkele jaren later, had het schildertalent niet van een vreemde. Zijn vader Jacopo was een zeer gerenommeerde kunstenaar in Venetië. Waarschijnlijk kreeg Giovanni het schilderen met de paplepel ingegoten, hoewel er over het werk in zijn jonge jaren weinig bekend is. Dat het schilderen in het familiebloed zat, blijkt uit het feit dat ook Giovanni’s broer Gentile naam en faam als artiest opbouwde. Deze werd vooral bekend als portrettist van de Venetiaanse aristocratie en als schilder van stadsgezichten en historische taferelen. Vader en zoons werkten veel samen, waardoor vooral van het vroege werk niet altijd duidelijk is wie welke bijdrage leverde.
Er lopen diverse rode draden door het oeuvre van Giovanni Bellini. Zo heeft hij een hele serie werken onder de noemer Madonna col bambino op zijn naam staan. In deze intieme schilderijen zijn de sporen van de byzantijnse traditie zichtbaar. Maar Bellini wekt zijn personages tot leven en schept een relatie met de toeschouwer. Ik laat er een paar zien, in chronologische volgorde.
Ook de Pietà is een veelvuldig terugkerend thema in Bellini’s werk. Van vroeg naar ouder werk:
Alsof het familietalent niet voldoende was raakte Giovanni ook onder invloed van niemand minder dan Andrea Mantegna, die in 1453 trouwde met zijn zus Nicolosia. Beide mannen konden het goed met elkaar vinden en diverse werken laten zien hoe ze ook beroepsmatig met elkaar in dialoog waren. Het meest frappante voorbeeld van hun interactie vinden we in de Presentazione al Tempio. Links Bellini, rechts Mantegna.
Vanaf zijn dertigste raakt de uitzonderlijke aanleg van Giovanni in een versnelling en krijgt hij steeds belangrijker opdrachten, overigens vooral vanuit het schatrijke Venetië. We zien hoe ook zijn stijl evolueert.
Giovanni produceert niet alleen religieuze kunst, maar legt zich ook toe op portretten, die zich onderscheiden door hun buitengewone intensiteit. De fysieke kenmerken en de karakters van de afgebeelde personages spatten van het doek, maar tegelijkertijd creëert hij een bijzondere, ingetogen sfeer.
Een laat werk is zijn fameuze portret van de doge Leonardo Loredan.
Totaal anders qua thematiek is Bellini’s Allegoria Sacra, vervaardigd ergens tussen 1490 en 1500. Een raadselachtig schilderij dat bevolkt wordt door symbolische figuren waarvan de betekenis moeilijk te duiden is. Ook vanwege de fantastische achtergrond waartegen de personages zijn afgebeeld is dit misschien wel zijn mooiste, in ieder geval zijn meest intrigerende werk.
Zoals we al op deze Allegoria Sacra kunnen zien, wordt voor Bellini tegen het einde van de vijftiende eeuw de wisselwerking tussen mens en landschap, de entourage op de achtergrond, steeds belangrijker. Dit is iets wat we ook aantreffen bij mannen als Titiaan en Giorgione, die in Bellini’s voetsporen zullen treden. Giovanni tovert de meest verbluffende panorama’s uit zijn artistieke hoed in bijvoorbeeld de Sacra Conversazione Giovanelli, de Battesimo di Cristo, San Girolamo leggente nel deserto, en de Madonna del Prato.
Kijk ook eens naar de subtiele omlijsting van de Madonna col Bambino benedicente en deze andere Madonna col Bambino.
Giovanni weet op zijn oude dag niet van ophouden en zijn werk wordt almaar rijper. Rond zijn 75ste schildert hij deze Pala di San Zaccaria voor de gelijknamige kerk in Venetië, met niet alleen een meesterlijk perspectief, maar ook geraffineerde doorkijkjes naar de achtergrond via de ‘coulissen’ links en rechts op het doek.
In 1507 sterft Giovanni’s broer Gentile en is aan hem de taak om diens onvoltooide werken af te maken, onder meer de zo mooi verstilde Predica di San Marco, bestemd voor de Scuola Grande di San Marco.
In zijn laatste levensjaren produceert Giovanni vooral nog profaan werk, zoals de Giovane donna nuda allo specchio en het Festino degli dei. In het eerste werk zien we een zich onbespied wanende vrouw kijken in een handspiegel, terwijl ons tegelijk via een spiegel aan de muur een kijk gegund wordt op haar haartooi. Het festino degli dei is een voor Bellini ongewoon werk met een mythologische thematiek, dat hij maakte op verzoek van hertog Alfons I van Ferrara.
Giovanni’s laatste werk was weer een portret, ditmaal van een priester (ritratto di fra’ Teodoro da Urbino). Het is een werk waarin met de dood in het verschiet alle gaven van Bellini nog één keer majestueus bijeenkomen.
Giovanni Bellini was zijn leven lang een grensverleggende kunstenaar. Zijn omvangrijke nalatenschap is over de hele wereld verspreid, maar als je het dichtbij wilt houden kun je goed in zijn geliefde Venetië terecht, met name in de Accademia. Een lijst van zijn werk vind je op Opere di Giovanni Bellini – Wikipedia.
