Rome, Herodes en fake news

 

Kerst-en-oud-en-nieuw liggen alweer achter ons: nieuwjaarsbrieven gedeclameerd en mooie voornemens geformuleerd, opa’s gecharmeerd en oma’s geëmotioneerd, spijsverteringsstelsels geperturbeerd en levers geïrriteerd. De champagneglazen staan leeg, de nieuwjaarswensen weergalmen nog, beloften zijn gedaan, plannen (snode en onschuldige…) worden gesmeed. De Glühwein – door Duits-onkundigen steevast “gloewijn” uitgesproken – is afgekoeld. Het feeërieke ligt alweer ver achter ons, de kerstklanken zijn weggedeemsterd, de sterren zijn gedoofd, de sentimentaliteit van de donkere dagen is verbleekt, de toverkracht is gebroken…

Alhoewel, niet helemaal. Op het ogenblik dat we dit schrijven, horen we buiten kinderen zingen. Het is immers 6 januari, feest van Driekoningen. In onze gewesten al eeuwen zo populair, in Italië zo goed als onbestaand. Daar heeft La Befana het voor het zeggen, de goede heks die de kinderen met snoepgoed verwent. De legende vertelt dat ze nog altijd op zoek is naar het pasgeboren kind Jezus en de wijzen uit het oosten die het kind kwamen aanbidden.

 

La Befana

Matteus is het, die het verhaal brengt in zijn evangelie (2, 1-18). Deze tekst zegt niet met hoeveel die wijzen waren. Reeds in de late oudheid maakte men er drie van. Het waren immers drie geschenken die ze meebrachten: goud, wierook en mirre. En “ze gingen het huis binnen”: van het “stalletje” is hier geen sprake. We houden een korrel zout achter de hand.

La Befana

 

Napolitaanse kerststal

Die wijzen werden in de middeleeuwen koningen. De symboliek spreekt voor zich: alle heersers van de wereld onderwerpen zich aan de pasgeboren koning Jezus. Het is duidelijk dat ook het verhaal van de ‘drie koningen’ met wat korrels zout moet worden genomen.

Volgens Matteus werden de wijzen op hun zoektocht geholpen door een ster. Er bestaat een overvloed aan hypotheses om dit verschijnsel te verklaren: een komeet, de samenstand (conjunctie) van twee planeten, e.d. Geen van die hypotheses blijft overeind staan. De ‘Ster van Bethlehem’ is niet meer dan beeldspraak rond een symbool dat de komst van de Messias moest aankondigen. De korrel zout wordt een klomp.

Matteus situeert het kerstgebeuren tegen de achtergrond van een vaststaande historische situatie, de regering van Herodes de Grote, vazalkoning van Rome, (herop)bouwer van de grote tempel in Jeruzalem, bouwer van het beruchte Masada en van nog zoveel meer. In 63 v. Chr. had de Romeinse generaal Pompeius Syrië veroverd en Judaea tot vazalstaat van Rome gemaakt. Herodes regeerde dus bij de gratie van Rome, meer concreet van de Romeinse keizer Augustus.

Napolitaanse kerststal

 

Pompeius

Pompeius

De wreedheid van Herodes staat historisch vast. In de perceptie van het christelijk voorstellingsvermogen heeft hij het imago van de baarlijke duivel, de kindermoordenaar. Want Matteus linkt de geboorte van Jezus bovendien aan een (zogenaamde) historische gebeurtenis.

Op de schoolbanken leerden we hoe Herodes in Bethlehem de baby’s liet ombrengen, hopend dat ook het pasgeboren kind Jezus daar bij zou zijn. Voor alle zekerheid voorzag hij qua leeftijd een marge tot twee jaar. Zo vielen ook de peuters onder zijn besluit. Het is de enige bron uit de oudheid die van Herodes de kindermoordenaar maakt, de slachter van de Onnozele Kinderen. Mooi toch, dat oud Nederlands.

 

 

Herodes

Jozef en Maria – aldus Matteus – vluchtten met het kind Jezus naar Egypte, dat onder persoonlijk toezicht stond van de Romeinse keizer himself. Toen ze vernamen dat Herodes was opgevolgd door zijn zoon Archelaus, vonden ze het veiliger niet naar Bethlehem terug te keren, maar zich te vestigen in Nazareth.

Raar dat de drie andere evangeliën hier allemaal geen gewag van maken.

Maar er is meer: geen enkele geschiedschrijver uit de oudheid maakt er melding van, ook niet de geschiedschrijvers die Herodes’ zwaarste misdaden oplijsten, zoals Flavius Josephus. Want wees maar zeker dat die er geweest zijn, die misdaden. Om er maar één te noemen: hij liet twee van zijn zonen, samen met driehonderd van hun aanhangers ombrengen omdat ze staatsgevaarlijk zouden zijn. Zou die slachting misschien aan de basis liggen van het kindermoord-verhaal? In de wetenschap, en dus ook in de geschiedvorsing en de archeologie geldt de regel testis unus testis nullus: één getuige, of één bewijs is geen bewijs. Je mag van Herodes veel zeggen, maar niet dat hij een kindermoordenaar was. Moraal van heel dit verhaal: het is heel gevaarlijk, de Bijbel letterlijk te interpreteren, zeker in verband met het kerstgebeuren. De korrel zout is uitgegroeid tot een heuse zoutpilaar…

Herodes

De aanleiding tot het neerschrijven van deze bespiegelingen ligt in de voorbije kerstperiode. Ik hoorde ‘in die dagen’ het wondermooie kerstlied “O Kerstnacht schooner dan de daegen”, van Dirk Janszoon Sweelinck (ca. 1630). De tekst, van Joost Van den Vondel, luidt als volgt:

 

O Kersnacht, schooner dan de daegen,

Hoe kan Herodes ’t licht verdraegen,

Dat in uw duisternisse blinckt,

En wort geviert en aengebeden?

Zijn hooghmoed luistert na geen reden,

Hoe schel die in zijn ooren klinckt.

Hy pooght d’onnoosle te vernielen

Door ’t moorden van onnoosle zielen…”

 

Vervang hier Herodes door Poetin of Netanyahu of Assad of…, en je komt tot een eeuwenoude actuele tekst.

Of hoe kerstmis, in weerwil van onze kritische bedenkingen en het nodige zout, inspirerend en bezielend kan zijn…

 

 

 

 

 

Taste-Italy.be maakt gebruik van cookies. Door onze website te bezoeken verklaar je je hiermee akkoord. Meer informatie

De cookie-instellingen op deze website zijn ingesteld op 'cookies toestaan" om de surfervaring te verbeteren. Als je doorgaat met deze website te gebruiken zonder het wijzigen van de cookie-instellingen of je klikt op "Accepteren" dan ga je akkoord met deze instellingen.

Sluiten