Giacomo Matteotti: geweldloze strijder tegen het Fascisme
Giacomo Matteotti werd geboren in Fratta Polesine (Rovigo) op 22 mei 1885. Zijn beide ouders waren van bescheiden komaf, maar slaagden erin ten koste van zware offers, grote besparingen en gewiekste investeringen spoedig grootgrondbezitters te worden in de benedenloop van de Po-rivier. Hij groeide op in zijn streek en de trieste levensomstandigheden van de lokale bevolking raakten hem diep. Daarom begon hij al op zeer jonge leeftijd, toen hij pas 16 was, politiek te bedrijven.
Zijn moeder had een sterke invloed op hem – Giacomo was pas 17 toen hij zijn vader verloor – terwijl zijn oudere broer Matteo hem had ingewijd in de ideeën van het socialisme op zijn dertiende. Ook die was immers gedreven door een sterk gevoel van solidariteit met de boeren uit de Po-vlakte, die veroordeeld waren tot een leven van extreme armoede en uitbuiting.
Als adolescent ging hij naar de middelbare school in Rovigo, waar zich onder zijn klasgenoten Umberto Merlin bevond, zijn toekomstige politieke tegenstander. In 1907 studeerde hij af als licentiaat in de rechten aan de universiteit van Bologna. Drie jaar later werd hij gekozen in de provincieraad van Rovigo. Dit was de eigenlijke start van Giacomo Matteotti’s politieke carrière die hij volledig zou wijden aan zijn geboortestreek.
Eerste Wereldoorlog
Matteotti is een hervormingsgezinde socialist. Het betekent dat hij niet gelooft in gewelddadige en revolutionaire veranderingen. Hij ziet meer in democratische veranderingen die geleidelijk moeten worden doorgevoerd in de plaatselijke besturen en in de betrokkenheid van de vakbonden. Daarbij bewees hij een bekwaam bestuurder en een bekwaam organisator te zijn, zowel in zijn politieke activiteit als in zijn openbare dienst.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was hij gekant tegen Italiaanse deelname. Hij bleek een fervent voorstander van de Italiaanse neutraliteit en deed verschillende vredesoproepen. Zijn standpunt leidde ertoe dat nationalisten Matteotti bedreigden. Een toespraak die hij hield voor de provincieraad van Rovigo tegen de oorlog (1916) leidde ertoe dat men hem veroordeelde en interneerde op Sicilië.
Datzelfde jaar 1916 trouwde hij met Velia, de vrouw die hem drie kinderen zou schenken. In 1918 werd zijn zoon Giancarlo geboren, die in de politieke voetsporen van zijn vader Giacomo zou treden.
Parlementslid
Na het einde van het eerste wereldconflict bleef hij zich wijden aan politieke activiteiten. Met succes, zo blijkt, want in 1919 bezorgen zijn kiezers hem een zitje in het Italiaanse parlement. Matteotti had daarbij de gelegenheid om het geweld van de squadrista (leden van fascistische actiegroepen) van het fascisme vanaf het prille begin aan de kaak te stellen. Het bezorgde hem heel wat tegenstanders, en hij kreeg te maken met aanvallen van de pers en aanslagen op zijn persoon. In 1921 bijvoorbeeld werd hij ontvoerd en zwaar mishandeld in een fascistische vrachtwagen in Castelguglielmo.
Achtervolgd door het geweld verliet hij zijn geboortestreek om naar Padua te vertrekken. Maar ook hier had hij te lijden onder de vervolging door het fascisme. Zozeer zelfs dat hij in de nacht van 16 augustus ternauwernood ontsnapte aan een hinderlaag. Toch vervolgde Matteotti zijn politieke weg, en beschuldigde de regeringen Giolitti en Bonomi van tolerantie en medeplichtigheid met de fascisten. Hij ging ook tekeer tegen het fascisme in het buitenland, dat hij zag als een dreigend gevaar dat het voortbestaan van Europa bedreigde.
Strijd tegen fascisme
In 1923 schreef Matteotti “Un anno di dominazione fascista” (Een jaar fascistisch bewind). Hierin beschreef hij de mislukkingen van de fascisten op het gebied van het economisch en financieel beleid en het herstel van staatsorde en -gezag. Zijn fel betoog bevatte zware beschuldigingen aan het adres van de fascistische regering. In twaalf maanden tijd, zo betoogde Matteotti, had de regering willekeur in de plaats van recht gebracht, de staat tot slaaf van een partij gemaakt en het land in heersers en onderdanen verdeeld. Tijdens de verkiezingen van één jaar later hekelt hij de afwezigheid van wet en democratie in het politieke klimaat. Tijdens de verkiezingscampagne wordt hij aangevallen door fascisten, eerst in Cefalù en daarna in Siena.
Op 30 mei 1924 keurt het parlement de bekrachtiging van de verkozenen goed. Daarmee geeft het Parlement impliciet aan dat de verkiezingen regelmatig zijn verlopen. In een beroemde toespraak betwistte Matteotti de uitslag en beschuldigde hij de fascisten van verkiezingsfraude. Ook hekelde hij de terreur tegen de burgers en tegen de socialistische, communistische, republikeinse en progressief-liberale kandidaten. Aan het einde van deze beroemde toespraak, die zijn partijgenoten met enthousiasme onthalen, reageert Giacomo Matteotti met de woorden: “Ik heb mijn toespraak gehouden. Nu bereiden jullie best jullie begrafenisrede voor mij voor”.
Ontvoering en dood
In de krant “Il Popolo d’Italia” reageerde Benito Mussolini prompt. Hij schreef dat het noodzakelijk was “die afgevaardigde uit de Po een lesje te leren”. Deze invitatie tot geweld van de fascistische leider werd prompt aanvaard. Op 10 juni 1924, op de Lungotevere Arnaldo da Brescia in Rome, viel een groep fascisten Matteotti aan. Ze ontvoerden hem terwijl hij op weg was naar het parlement. Hij werd met geweld in een auto geladen, herhaaldelijk geslagen en tenslotte doodgestoken. Het lichaam werd verborgen en pas zes dagen later in staat van ontbinding teruggevonden in een klein bos in Riano Flaminio.
De moord op Matteotti raakte de natie diep. Deze gebeurtenis vormde in feite de ernstigste crisis voor het fascisme. Desondanks slaagde het fascisme erin de daaropvolgende twintig jaar zijn stempel te drukken op het Italiaans beleid.
Uccidete pure me, ma l’idea che è in me non l’ucciderete mai. (Je kunt me doden, maar mijn ideeën zul je nooit doden.)
