In de schaduw van Melfi wordt Venosa nogal vaak stiefmoederlijk behandeld door het toerisme dat in deze regio van Italië nu al geen al te hoge toppen scheert. Dat is jammer want het stadje heeft toch een aantal troeven om de bezoekers te boeien.
Basilicata heeft heel wat te bieden. Toen het opgenomen werd op het traject van de Via Appia kende het een hoge bloei die al even vlug verdween doordat de vernieuwde Via Appia Traiana een andere route nam om ten slotte in Brindisi te eindigen. We beginnen onze wandeling aan de versterking die eertijds het meest westelijke punt van het middeleeuwse Venosa was. Alles wat ten westen daarvan ligt is van meer recente oorsprong. Dit is trouwens heel duidelijk te merken aan het stratenpatroon. De middeleeuwse stad is een wirwar van smalle steegjes. Het kasteel in zijn huidige vorm dateert grotendeels uit de 15de eeuw, is vierkant van vorm en op elke hoek troont een ronde toren. Daarrond ligt dan een brede, diepe gracht. In die zin verschilt hij niet zo veel van de vele versterkingen in Zuid-Italië.
Het kasteel huisvest vandaag een interessant regionaal museum. Tegenover de ingang ervan ligt de Piazza Umberto, een levendig plaatsje met voldoende ruimte onder de galerijen om er van een gezellig terrasje te genieten. Als je dan nog, zoals wij, het geluk hebt om in de vroege avond getrakteerd te worden op een processie ter ere van Sint-Antonius kan de avond niet meer stuk. Elke parochie droeg vol overgave het beeld van de eigen patroonheilige trots met zich mee. Volksdevotie is in Italië nooit ver weg.
De stad van Horatius
De dichter Quintus Horatius Flaccus werd in 65 voor Christus geboren in Venosa. Eenmaal in Rome maakte hij een van de meest boeiende periodes uit de Romeinse geschiedenis mee, net na de moord op Julius Caesar. Het was de tijd waarin het keizerrijk gevormd werd onder Augustus. Horatius profiteerde ten volle van de grote steun die toen aan alle vormen van kunst werden toegekend.
Zijn (vermoedelijke) geboortehuis ligt in een zijstraatje van de Corso Vittorio Emanuele, de weg die vanaf het kasteel dwars door de middeleeuwse wijk naar de archeologische site leidt. Deze wijk werd volledig op de vroegere Romeinse bewoning opgetrokken. Nogal wat elementen van de vroegere Romeinse gebouwen zijn trouwens te ontdekken in de huidige gevels. Ook in de kathedraal zijn die duidelijk te zien. Langs de Corso liggen eveneens de belangrijkste paleizen.
Geïsoleerde arena
Van het Romeinse Venusia zijn nog een aantal restanten te bezichtigen ten oosten van de huidige stadskern in de richting van de begraafplaats. Zoals zo dikwijls loopt de huidige weg dwars door de Romeinse site omdat deze het traject volgt van de heirweg tweeduizend jaar terug. Daardoor wordt het amfitheater vaak gescheiden van de overige archeologische resten. De arena lag nu eenmaal iets van de stadskern verwijderd, zoals gebruikelijk. De schaarse restanten van dit stadion zijn niet meer te betreden, maar ook dit hebben we al meermaals meegemaakt. Een frustratie voor arena-hunters. De noodzakelijke foto’s worden dan maar genomen vanuit het nabijgelegen graanveld.
Wat wel te bezoeken valt, ligt allemaal rechts van de weg en bestaat uit twee delen. Eerst komt de Romeinse site aan de beurt. Naast enkele straten en de funderingen van een handvol huizen wordt de aandacht getrokken door de thermen. Hier valt voornamelijk de mozaïek op die indertijd de bodem van het frigidarium sierde. Prachtige zeedieren wemelen door de golven. Vanaf de derde eeuw was er ook een belangrijke Hebreeuwse vertegenwoordiging in Venosa. Deze bezat onder andere het monopolie op de handel in graan en textiel. Van hun aanwezigheid getuigen nog enkele catacomben, deels verwoest door grondverzakkingen, iets verder buiten de stad langs dezelfde Strada Ofantina (SP18). Deze zijn echter alleen te bezoeken na afspraak.
Chiesa incompiuta
De hoofdmoot van het archeologisch park bestaat uit de Abbazia della Trinità (de Drievuldigheid) en de ruïne van de abdijkerk die nooit werd afgewerkt. Beide gebouwen gebruikten veelvuldig het bouwmateriaal dat in de onmiddellijke omgeving in overvloed te vinden was. Op die manier werd onder andere het amfitheater vakkundig afgebroken om de stenen aan de overzijde van de weg een nieuw leven te gunnen. Zo bijvoorbeeld komen de leeuwen die de ingang van de Trinità flankeren rechtstreeks van de overkant. Trouwens, hun twee soortgenoten aan de toegangspoort van het kasteel komen ook hier vandaan. Grazie mille.
De oude kerk biedt een sobere maar evenwichtige indruk en werd recent totaal gerestaureerd. Ze is opgetrokken op een Romeinse tempel en recente opgravingen hebben meerdere Romeinse sporen aan de oppervlakte gebracht. Ook de crypte is meer dan een bezoek waard. De nieuwe kerk daarentegen heeft nooit haar voltooiing gekend. Normaal gezien moest de oude kerk geïntegreerd worden in een nieuw en groot abdijencomplex dat aan meer dan honderd monniken een thuisbasis moest geven.
De mythologische basilisk
Misschien vraagt de lezer zich af waar die draak uit de titel gebleven is. Daarvoor verwijzen we naar het wapenschild van de stad. Dit bestaat uit een gouden veld waarop een groene basilisk prijkt. Dit mythologisch dier is een soort van gevleugeld reptiel dat diverse vormen kan aannemen. Nu draagt de machtige buur Melfi precies hetzelfde wapen. Alleen staat hun basilisk stevig op een berg. Melfi ligt dan ook op een serieuze hoogte, gedomineerd door een kasteel (zie het artikel van Alfons Caris in het vorige nummer van Buonissimo). Maar Venosa ligt niet op een dergelijke hoogte. Vandaar.
Wie vanuit Venosa naar Melfi wil rijden raden we aan om de omweg over Ripacandida te nemen. In de kerk toegewijd aan San Donato word je getuige van een prachtige bijbelcyclus. Zowel de muren als het plafond zijn volledig beschilderd met taferelen uit het Oude en Nieuwe Testament. Als een naïeve variante van de Sixtijnse Kapel. Een uitdaging om alle verhalen opnieuw te ontdekken. De fresco’s dateren uit de 16e eeuw. Een kleine omweg meer dan waard.
