Op de plek van het klooster van Torba, in Lombardije, lag ooit een Romeins castrum. Dat werd in de 5e eeuw door de Romeinen gebouwd als bolwerk tegen de barbaarse hordes die het Italiaanse schiereiland vanuit het noorden belaagden.
Het nabijgelegen Castelseprio is vandaag de dag een klein dorp waarvan niemand zal hebben gehoord, maar ooit groeide deze plaats vanuit het castrum uit tot het militair en bestuurlijk middelpunt van een graafschap dat tot 1100 het hele gebied tussen het Comomeer en het Lago Maggiore omvatte, van even boven Milaan tot aan de Alpen. In de 13e eeuw werd de vesting op last van de Milanezen totaal ontmanteld, met uitzondering van de religieuze gebouwen. De restanten liggen nu in een archeologisch park.
Na de ondergang van het Romeinse rijk in de tweede helft van de 5e eeuw werd het castrum achtereenvolgens gebruikt door Goten, Byzantijnen en Longobarden. In de Longobardische periode vestigde zich er, in een hoek bij het riviertje de Olona, een groep Benedictijner monniken en ontstond het klooster. We zijn dan in de 8e eeuw.
De 18 meter hoge toren die het gezicht van het klooster bepaalt is een overblijfsel van het Romeinse verdedigingswerk. De toren telt vier verdiepingen. Beneden zijn in de Longobardische periode grafplaatsen uitgehakt in de metersdikke muren. De tweede verdieping fungeerde tot de 11e eeuw, toen het kerkje werd bijgebouwd, als bidkapel van de monniken. De fresco’s in de toren dateren uit de begintijd van het klooster, dus uit de 8e tot 11e eeuw!
Het losstaande, aan Maria gewijde kerkje werd in de 11e eeuw aan het kloostercomplex toegevoegd. Aan het gesteente in de buitengevel en in het interieur kun je aflezen, dat er dankbaar gebruik werd gemaakt van ter plekke aanwezig Romeins bouwmateriaal. Van de fresco’s is niet veel over, maar ook die zijn nog uit de stichtingsperiode.
Even achter het klooster zijn de resten zichtbaar van de oude verdedigingsmuren, die heuvelopwaarts richting Castelseprio lopen.
De bloeitijd van het klooster van Torba lag in de late Middeleeuwen, maar vanaf 1500 kreeg het complex een overwegend agrarische functie. Dit duurde maar liefst tot in de 20e eeuw. De kerk werd als boerenschuur gebruikt…
In 1977 werd het toen zwaar vervallen complex geschonken aan de FAI, de Fondo Ambiente Italiano (www.fondoambiente.it), die de hele zaak gerestaureerd heeft en het klooster nu beheert. Het Monastero di Torba is opgenomen in het Werelderfgoed van de Unesco, als onderdeel van de lokatieserie Longobarden in Italië. Dat hadden de Romeinen noch de Benedictijner monniken ooit kunnen bevroeden.
