Het Valtellina loopt vanaf de noordpunt van het Comomeer naar het Oosten, met aan de noordkant de Rhetische Alpen die de grens vormen met het Zwitserse kanton Graubünden en aan de zuidkant de Orobische Alpen. Door het dal loopt de rivier de Adda, die ontspringt in de Rhetische Alpen en bij Colico in het Comomeer stroomt. De grootste plaatsen zijn Morbegno aan de westkant, de provinciehoofdstad Sondrio In het midden, en Tirano aan de oostkant van het dal. Zowel aan de noord- als aan de zuidkant zijn er zijdalen met riviertjes die uitstromen In de Adda.
Het Valtellina kent een grote rijkdom aan legendes. We moeten ons realiseren dat de bewoners van de vele zijdalen van de Adda nauwelijks contact met elkaar hadden, gescheiden als ze waren door moeilijk toegankelijke bergen. Het gevolg is dat vele legendes terug te brengen zijn tot één specifiek dal, een indeling die ik zover mogelijk hier heb aangehouden. Ter inleiding volgt eerst nog een kort overzicht van de rol die verhalen over heksen en over de heksenprocessen in de geschiedenis van het Valtellina.
Heksen en heksenprocessen
Naast vele verhalen over de armoede zijn er ook talloze die te maken hebben met angstgevoelens. Vooral vele onbegrepen natuurverschijnselen boezemden velen angst in. Zo waren er mysterieuze lichtjes (in dialect de “ciarin”) die men op afgelegen plaatsen zag en die werden geduid als de dolende zielen die nergens rust konden vinden. Men was bang voor onverklaarbare geluiden die uit de bossen kwamen (“se sent”), maar ook binnen de huizen en die ook aan rusteloze zielen of slechte geesten werden toegeschreven. Dan was er de angst voor de heksen (“strii” en “striun”) die uit hun schuilplaatsen kwamen na het Ave Maria in de avond en die de christenen belaagden en hun kinderen wilden roven: in S. Antonio werd om deze reden de arme Giannina Iobizzi van hekserij beschuldigd.
Vanaf de 14e eeuw begonnen ook de kerkelijke heersers te vrezen voor complotten van duivelse sekten die het christendom omver zouden willen werpen. De volgelingen van satan werden gezocht onder de zwakken binnen de boerenbevolking, vooral onder vrouwen en allen die een abnormaal en afwijkend gedrag vertoonden. De onderzoekmethoden waren dezelfde als gebruikt door de justitie in die tijd, die berustten op marteling om de waarheid te achterhalen. Velen waren bereid om mensen uit de omgeving aan te geven wegens hekserij. De aangeklaagden verklaarden zichzelf onschuldig, maar bekenden meestal onder marteling.
In het hele Valtellina werden bloedige heksenprocessen gehouden. In 1438 en 1450 waren er in Morbegno processen tegen 15 personen wegens hekserij. Tenminste één vrouw, ene Ganzina uit Gerola, werd verbrand, een priester uit Dubino werd voor 10 jaar verbannen. In Sondrio werd in 1523 een hof van inquisitie geïnstalleerd; 34 personen werden berecht, waarvan er zeven op de brandstapel om het leven kwamen. Dit zijn slechts enkele van de velen die werden vervolgd; de aanklacht tegen hen was vrijwel altijd dezelfde: schade aan oogst en personen, kindermoord, ontmoetingen met de duivel en met heksen. Het laatste proces in de dalen werd nog in 1796 gevoerd.
