In mijn zoektocht naar informatie om een artikel te schrijven over de Italiaanse filmregisseur Dario Argento – dat later nog zal volgen – kwam ik een filmgenre tegen dat me bijzonder intrigeerde. Men verwees ernaar als de Cinema dei Telefoni Bianchi, vertaald: cinema van de witte telefoons. Vreemd, en voldoende om mijn interesse te wekken. Achter de term zit een boeiende geschiedenis.
De term ontstond bij het benoemen van een bepaald filmgenre dat bijzonder populair was in Italië in de periode tussen 1936 en 1943. Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de naam is simpelweg afgeleid van de aanwezigheid van witte telefoons in de sequenties van de eerste films die in deze periode werden geproduceerd. Een witte telefoon was eerder zeldzaam in die tijd, omdat de goedkopere, meer populaire exemplaren in zwart bakeliet waren geproduceerd. De witte telefoon stond symbool voor de betere sociale klasse. Hieruit kun je al meteen afleiden dat wat men in de films wilde tonen, vooral een ideaalbeeld was.
Een andere term voor de cinema van de witte telefoons is cinema déco. Dat verwijst dan weer naar bepaalde meubels in internationale décostijl die vaak in beeld komen. Daar zie je dan weer een link met genres zoals Bauhaus.
Een term van recentere datum om hetzelfde genre te benoemen, is de Hongaarse komedie. Inderdaad waren de verhalen uit die films vaak gebaseerd op Hongaarse theaterstukken. De theaterstukken speelden zich vaak af in denkbeeldige Oost-Europese staten. Daar was een goede reden voor: de (katholieke) censuur. De verhaallijnen gingen immers vaak over een dreiging van echtscheiding, die in die tijd illegaal was in Italië, of dreiging van overspel, wat in Italië dan weer een misdaad was.
Ontstaan
De cinema van de witte telefoons was een gevolg van het succes van de Italiaanse filmkomedie uit het begin van de jaren dertig. Maar dan wel verhuld in een lichtere versie, ontdaan van elk intellectualisme of van elke maatschappijkritiek. Niet vergeten dat Italië toen volop onder invloed van het fascisme stond. Een bekende uitspraak van Mussolini was: cinema is het sterkste wapen. De cinema van de witte telefoons bestond dan ook bij de gratie van het regime.
Het waren vooral regisseurs Mario Camerini en Alessandro Blasetti die het voortouw namen in dit cinemagenre. Terwijl Blasetti braaf de partijlijn volgde, stelde Camerini zich wat moediger op. Hij wilde met name het gesprek op gang brengen over de Italiaanse samenleving van die tijd. Daarbij probeerde hij een waarheidsgetrouw beeld op te hangen van de crisisjaren. Dat blijkt al uit Rotale (1929). Niet ongevaarlijk, want er was altijd het risico om uit de gratie van het fascistisch regime te vallen.
Kenmerken
Het regime wilde vooral een ideaalbeeld schetsen van de Italiaanse samenleving. De kleine burgerij en een gelukkig stedelijk proletariaat komen sterk aan bod in de cinema van de witte telefoons. De cinema biedt een luchtige toon en plezier. We bekijken in deze films de jaren dertig en begin jaren veertig. Dat gebeurt door het decor, de inrichting van de kamers, de mode, de gewoontes. Vaak helpen de details om het de historische setting van de film te begrijpen en te dateren.
Net zoals in het Bauhaus weerspiegelt de cinema dei telefoni bianchi een Italië dat zich een modern karakter aanmeet, inclusief massaproductie (van meubels bijvoorbeeld) en eerste tekenen van de consumptiemaatschappij. In deze vaak vederlichte films zit zeker charme en een glimp van hoop in de toekomst.
De burgerlijke setting doet sterk denken aan Amerikaanse filmkomedies, vooral die van Frank Capra (Mr Deeds goes to town, It’s a wonderful life enzovoort). Films als Mille lire al mese zijn een mooi voorbeeld van luchtige film. Ook het gelijknamige lied wordt bij verschijnen trouwens ontzettend populair. Vele films uit dit genre krijgen een deuntje mee, dat vaak populairder wordt dan de film zelf.
Het imago van welzijn en vooruitgang dat in de films opgehangen wordt, stond in schril contrast met de Italiaanse realiteit van die tijd. Het beeld van een rijke, geavanceerde, geëmancipeerde en goed opgeleide samenleving was geen weerspiegeling van de realiteit. In die periode was Italië zonder meer een arm land, met een grote achterstand, zowel materieel als moreel en met een hoog analfabetisme.
Bovendien was het fascistisch regime niet bepaald een weerspiegeling van een zorgeloos, opgewekt land. Het stond dan ook in de sterren geschreven dat dit genre maar een beperkte houdbaarheidsdatum had. De films werden mettertijd banaler en repetitiever. Het ophouden van de cinema dei telefoni bianchi viel min of meer samen met de ineenstorting van het fascistisch regime.
Naast de reeds vermelde regisseurs Camerini en Blasetti behoren ook volgende regisseurs tot de voornaamste beoefenaars van dit genre: Mario Bonnard, Mario Mattoli, Carlo Ludovico Bragaglia, Max Neufeld en Gennaro Righelli. Om je alvast een beetje in de sfeer te krijgen van het filmgenre, hieronder enkele trailers en fragmenten.
De meest iconische films uit het genre:
– “La segretaria privata” (1931, met Elsa Merlini en Nino Besozzi) van regisseur Goffredo Alessandrini
– “La telefonista” (1932, met Isa Pola e Luigi Cimara) van Nunzio Malasomma
– de films van Mario Camerini “Darò un milione” (1935) en “Il signor Max” (1937), met Assia Noris en Vittorio De Sica
– de films van Max Neufeld, zoals “Mille lire al mese” (1938), “La casa del peccato” (1938) en “Assenza ingiustificata” (1939), met Alida Valli en Amedeo Nazzari.
Trailer van Il signor Max (1937, regie Mario Camerini)
Het liedje bij de film Mille lire al mese (1938, regie Max Neufeld)
Korte documentaire over het genre (in Italiaans)
