In deze reeks van 8 belichten we monumenten met een legende.
Zoek je naar een ongewone maar niet minder indrukwekkende plek in Milaan? Ga dan naar de kerk van Bernardino alle Ossa op het plein van Santo Stefano. De kerk bevindt zich op een halve kilometer lopen van de Dom en heeft zo zijn redenen om heel wat bezoekers aan te trekken.
San Bernardino alle Ossa
San Bernardino alle Ossa is een kerk die je niet direct opmerkt omdat de gevel eigenlijk weinig weg heeft van een kerk. Het oorspronkelijke kerkje van Santo Stefano werd opgericht in de 13de eeuw naast het Ziekenhuis del Brolo dat dienst deed als toevluchtsoord voor de vondelingen van de stad. Er werd een begraafplaats aangelegd voor de overledenen van het ziekenhuis en later een ruimer knekelhuis.
De originele kleine kerk van S.Stefano overleefde heel wat perikelen en veranderingen. Ze werd in de 15de eeuw in gebruik genomen door de eigenaardige Broederschap van de Disciplinati. Twee eeuwen later stortte haar klokkentoren in en werden zowel het kerkje als het knekelhuis ernstig beschadigd. Intussen was het aantal gelovigen sterk gestegen. We zijn in de 18de eeuw wanneer de kerk wordt uitgebreid en herbouwd in barokstijl met een indrukwekkende kapel-ossuarium zoals we ze nu kunnen zien als San Bernardo alle Ossa.
De schedels staren je aan
Het is de kapel van het ossuarium die de kerk zo beroemd heeft gemaakt. Ze heet dan ook “San Bernardino met de botten”, met menselijke beenderen die decoratief zijn geschikt in een angstaanjagend decor.
Als de broeders de bedoeling hadden de bezoekers kille rillingen te bezorgen, zijn ze daar prima in geslaagd. Ook John V, de toenmalige koning van Portugal, was zo geïntrigeerd door de installatie dat hij in Evora bij Lissabon zijn persoonlijke “Capela dos ossas” liet bouwen.
Kijk even naar de barokgevel van de kerk van San Bernardino alle Ossa en ga dan binnen. Je wordt meteen begroet door een kille verontrustende sfeer. Neem de deur naast de ingang en je komt in een smalle , donkere gang versierd met stoffige, roestige ex voto’s uit de voorbije eeuwen.
Ga door een tweede deur en je komt in een vrij kleine ruimte, een vierkante kapel met een altaar en een nis met het beeld van O.L.Vrouw van Smarten. Laat je blik naar de vier muren rond het beeld gaan. Ze zijn letterlijk bedekt met schedels en menselijke botten.
Waar je ook kijkt zie je nissen, pilaren en kroonlijsten versierd met opperarmbenen, scheenbenen en dijbenen, kruisen met menselijke schedels. Het is een macaber schouwspel dat je meesleurt in een verleden dat nog heel goed voelbaar is.
Het enige wat uit de sombere toon van het ossuarium valt is het mooie lichtgevende 17de eeuwse fresco op het gewelf van het plafond van Sebastiano Ricci, dat de Triomf van de zielen in een vlucht van engelen voorstelt.
Het broederschap van de Disciplinati
Wanneer het kleine kerkje in de 15de eeuw in gebruik wordt genomen door de rare Orde van de Disciplinati, wacht haar een bewogen en mysterieuze toekomst. Er wordt een grotere kerk gebouwd en een stijgend aantal gelovige Milanezen omringt het uitgebreide knekelhuis met grote eerbied. De kerk krijgt zo in de 18de eeuw de welsprekende naam van San Bernardino alle Ossa, wat zoveel wil zeggen als ‘tot op het bot’.
Maar wie zijn die Broeders Disciplinati? Ze dragen een wollen habijt, een kap op hun hoofd die alleen hun ogen laat zien en ze hebben in de lende een koord met een schedel aan het uiteinde. Het zijn christenen die zichzelf geselen tijdens hun gebeden en de doden vereren. Ze leven voor boetedoening en discipline, de Disciplinati dus, en zijn dan ook de legendarische architecten van de macabere maar beroemde verzameling botten in het ossuarium van San Bernardino.
Van wie zijn de botten?
In de 17de eeuw dacht men dat de beenderen afkomstig waren van christelijke martelaren die gesneuveld waren in een bloedige strijd tegen ongelovige Ariërs in de tijd dat de H.Ambrosius bisschop van Milaan was. Het christelijk bloed zou zich gescheiden hebben van dat van de Ariërs en gestold zijn tot een groot wiel dat tegen de deur van het kerkje van S.Stefano was gebotst. Een populaire traditie die graag heiligen en martelaren vereert maar die echter niet bestand is tegen historische kritiek.
De botten en schedels zijn afkomstig van veroordeelden die in de gevangenis stierven, van zwervers en arme zieken die stierven op de stromatrassen van het antieke ziekenhuis, van broeders veroordeeld tot onthoofding, van Milanese edelen die begraven waren in de nabijgelegen kerken.
Het zijn er heel wat en naar verluidt blijven ze niet altijd onbeweeglijk op hun plaats liggen.
Het rendez-vous van 2 november
Een intrigerende legende zweeft nog altijd rond de kerk van S.Bernardino.
Links van het altaar van de ossuarium-kapel ligt ook het stoffelijk overschot van een klein meisje. Op 2 november, op Allerzielen, komt ze weer tot leven. Ze staat op uit haar graf en sleurt de andere weer in elkaar gezetten skeletten mee in een macabere dans in het midden van de kapel. De bewoners in de buurt laten weten dat je ook buiten de kerk het angstaanjagend geluid van bewegende botten goed kunt horen.
Om geen onaangename onverwachte ontmoetingen te hebben, is het misschien beter het ossuarium niet op 2 november te bezoeken.
En in Rome
Ben je in Rome en je honger naar skeletten is nog niet gestild, ga dan naar het kerkje van Santa Maria della Concezione dei Cappuccini in de beroemde Via Veneto.
De kerk zelf, gebouwd in de 17de eeuw, heeft een bescheiden uitzicht, is sober ingericht en heel anders dan de andere rijke kerken van de stad. Ze verdwijnt dan ook naar de achtergrond wanneer je de Crypte van de Kapucijnenbroeders binnenkomt. Je zult snel weten waarom deze plek beroemd en voor alle bezoekers onvergetelijk is geworden.
Wanneer je de trap naar de crypte afdaalt en het opschrift leest “Wat jij bent waren wij; wat wij zijn zul jij zijn”, begin je je wel ergens ongemakkelijk te voelen. En dat word je nog meer als je de kapelletjes van de crypte binnenkomt.
Hier rusten de stoffelijke resten van meer dan 4.000 Kapucijnen, gestorven tussen 1528 en 1870, en op een sinistere manier geordend. Zo heb je de Kapel van de Scheenbenen, van de Bekkens, van de Skeletten met drie complete gemummificeerde skeletten die het traditionele bruine habijt van de broeders dragen, met hun handen die een kruis omklemmen. Je ziet zandlopers, klokken en vlinders, lampen gemaakt van falanxen en stuitbeentjes die aan het plafond boven je hoofd hangen. De macabere creaties zouden een middel zijn om de dood te verdrijven en je te verwijzen naar het onstoffelijke van de ziel.
Meer dan genoeg stof om na te denken voordat je terug in open lucht komt en misschien met meer plezier dan voorheen dankbaar geniet van een cappuccino in één van de gezellige aardse cafés van de Via Veneto.
Lees ook de andere afleveringen van deze serie!
