Op 28 december 1908 vond op Sicilië en Calabrië een aardbeving plaats met een momentmagnitude van 7,1. Het epicentrum lag in de Straat van Messina die Sicilië scheidt van het Italiaanse vasteland. De steden Messina en Reggio Calabria werden bijna volledig verwoest en tussen de 75.000 en 82.000 mensen stierven, waardoor het de meest verwoestende aardbeving was die Europa ooit trof.
Aardbevingsgebied
Italië ligt langs de grenszone van de Afrikaanse continentale plaat en deze plaat duwt tegen de zeebodem onder Europa met een snelheid van 25 millimeter per jaar. Dit veroorzaakt een verticale verplaatsing, die aardbevingen kan veroorzaken. De aardbeving werd geregistreerd door 110 seismografische stations over de hele wereld en was een van de eerste die door instrumenten werd geregistreerd.
De Straat van Messina maakt deel uit van het regionale tektonische kenmerk dat bekend staat als de Calabrische boog. Enkele van de sterkste aardbevingen van de laatste eeuwen vonden plaats in de Calabrische boog, zoals de Calabrische aardbevingen van 1783 en 1905 en de meer catastrofale aardbeving van Messina van 1908.
Uit gegevens blijkt dat er enkele maanden voor 28 december aanzienlijke seismische activiteit plaatsvond in de gebieden rond de Straat van Messina; de intensiteit nam toe vanaf 1 november. Op 10 december veroorzaakte een aardbeving van magnitude 4 schade aan enkele gebouwen in Novara di Sicilia en Montalbano Elicona, beide in de provincie Messina.
In totaal vonden er 293 naschokken plaats tussen 28 december 1908 en 11 maart 1909.
De aardbeving
Op maandag 28 december 1908 vond om 5:20:27 een aardbeving plaats met een kracht van 7,1 op de schaal van momentmagnitude.Het epicentrum lag in de Straat van Messina, die de drukke havenstad Messina op Sicilië scheidt van Reggio Calabria op het Italiaanse vasteland. Het exacte epicentrum is vastgesteld in het noordelijke deel van de Ionische Zee, dicht bij het smalste deel van de Straat, waar Messina ligt.De diepte was ongeveer 9 km.
De aardbeving maakte Messina bijna met de grond gelijk. Minstens 91% van de structuren in Messina werden verwoest of onherstelbaar beschadigd en 75.000 mensen kwamen om in de stad en de buitenwijken. Reggio Calabria en andere locaties in Calabrië leden ook zware schade, met ongeveer 25.000 doden.Het historische centrum van Reggio werd bijna volledig weggevaagd. Het aantal slachtoffers is gebaseerd op de volkstelling van 1901 en 1911. Het was de meest verwoestende aardbeving ooit in Europa. De grond schudde 37 seconden lang en de schade was wijdverspreid, met verwoestingen in een gebied van 4.300 km2.
In Calabrië schudde de grond hevig van Scilla tot ten zuiden van Reggio, wat aardverschuivingen veroorzaakte in het binnenland van Reggio en langs de zeekust van Scilla tot Bagnara. In de Calabrische gemeente Palmi aan de Tyrreense kust was er een bijna totale verwoesting met 600 doden. Er werd ook schade aangericht langs de oostelijke Siciliaanse kust, maar buiten Messina werd deze niet zo zwaar getroffen als Calabrië. Het mesoseismische gebied was beperkt tot de kust langs een 1 tot 4 kilometer brede gordel die Messina en omliggende dorpen deed schudden en verwoesten. Catania, de grootste stad in het oosten van Sicilië, liep geen noemenswaardige schade op.
Het hoge dodental was te wijten aan het feit dat de meeste mensen sliepen en regelrecht gedood of levend begraven werden in hun bed toen hun huizen bovenop hen instortten. Duizenden kwamen vast te zitten onder het puin en liepen verschrikkelijke verwondingen op waaraan velen zouden overlijden. Een week voor de aardbeving werden 160.000 inwoners geteld in de hele gemeente Messina. Op 28 december was het in Messina nog drukker dan normaal, vanwege het aantal overnachtende bezoekers uit afgelegen gebieden die naar de stad waren gekomen om een uitvoering van Giuseppe Verdi’s opera Aida te zien, die de avond ervoor in het Vittorio Emanuele II theater was opgevoer
Tsunami
Ongeveer tien minuten na de aardbeving trok de zee aan beide kanten van de Straat zich plotseling terug toen een tsunami van 12 meter de nabijgelegen kusten trof. De tsunami sloeg het hardst toe langs de kust van Calabrië en overspoelde Reggio Calabria nadat de zee zich 70 meter van de kust had teruggetrokken. De hele kust van Reggio werd verwoest en mensen die zich daar hadden verzameld kwamen om. Het nabijgelegen Villa San Giovanni werd ook zwaar getroffen. Langs de kust tussen Lazzaro en Pellaro werden huizen en een spoorbrug weggespoeld.
In Messina veroorzaakte de tsunami ook meer verwoestingen en doden; veel overlevenden van de aardbeving waren naar de relatieve veiligheid van de kust gevlucht om aan hun instortende huizen te ontsnappen. De tweede en derde tsunamigolf, die snel na elkaar kwamen en hoger waren dan de eerste, raasden over de haven, sloegen boten aan die aan de pier lagen en braken delen van de zeewering. Nadat de golven de haven en drie straten landinwaarts voorbij de haven hadden overspoeld, vaagden ze mensen, schepen die in de haven voor anker hadden gelegen, vissersboten en veerboten weg en richtten ze verdere schade aan op de gebouwen binnen de zone die na de schok overeind waren gebleven.
De schepen die nog aan hun ankers lagen, botsten tegen elkaar maar liepen geen grote schade op. Daarna lag de haven van Messina vol met drijvende wrakstukken en de lijken van verdronken mensen en dieren. Steden en dorpen langs de oostkust van Sicilië werden overspoeld door hoge golven die doden en schade aan boten en eigendommen veroorzaakten. Twee uur later trof de tsunami Malta, stormde de haven van Marsamxett binnen en beschadigde eigendommen in Msida. Ongeveer 2.000 mensen kwamen om door de tsunami in Messina aan de oostkust van Sicilië en in Reggio Calabria en de kustgebieden.
Apocalyps
Messina verloor bijna de helft van zijn bevolking en het hele historische stadscentrum werd verwoest, inclusief de Normandische kathedraal, die eerdere aardbevingen zoals de zware aardbeving in 1783 had doorstaan; alleen de ommuring en de apsissen bleven overeind staan.
De kustlijn van Messina was onherroepelijk veranderd omdat grote delen van de kust enkele meters de zee in waren gezakt. Huizen, kerken, paleizen en monumenten, militaire kazernes: commerciële, gemeentelijke en openbare gebouwen waren allemaal volledig ingestort of zwaar beschadigd. Veel structuren waren gebarsten en dakloos, zonder ramen en stonden wankel rechtop.
Enorme kloven en scheuren openden zich in de straten en deze, evenals de hopen puin en vallend metselwerk, hinderden de overlevenden die uit hun verwoeste huizen waren gevlucht om veiligheid te zoeken. Twee van de belangrijkste verkeersaders Via Garibaldi en Corso Cavour waren onbegaanbaar geworden door de heuvels van puin en brokstukken van 5 meter hoog. Families waren van elkaar gescheiden geraakt en een stortbui die slechts enkele minuten voor de aardbeving was begonnen, maakte de verwarring nog groter en belemmerde het zicht, samen met de duisternis en de dikke stofwolken. De grote gastanks aan de noordkant van de stad ontploften, waardoor overlevenden en reeds doden werden ingesloten. Er braken branden uit, veroorzaakt door gebroken gasleidingen, die de chaos en verwoesting nog groter maakten. De grond bleef schudden met herhaalde naschokken die ervoor zorgden dat overgebleven constructies naar beneden vielen op de ruïnes van gesloopte gebouwen, waarbij reddingswerkers en degenen die de hoofdschok hadden overleefd werden gedood en gewond.
Overlevenden beschreven dat ze afschuwelijk verminkte lichamen hadden gezien en zwaar verminkte mensen die om hulp schreeuwden. Mensen zochten met blote handen door het puin naar gevangen geliefden. Reddingswerkers ter plaatse slaagden erin om sommige mensen te redden die zich vastklampten aan gapende bovenverdiepingen, ramen en wankelende balkons door ze met touwen in veiligheid te brengen.
Soortgelijke taferelen van verwoesting werden herhaald in Reggio Calabria. Het historische centrum werd weggevaagd en het monumentale Aragonese kasteel, een van de weinige bouwwerken die de aardbeving van 1783 overleefde, werd zwaar beschadigd. Met uitzondering van één herenhuis werden alle gebouwen aan de hoofdstraat Corso Garibaldi verwoest, waaronder de kathedraal, gemeentelijke gebouwen en palazzi. Slechts ongeveer 50 huizen bleven overeind in Reggio.
De burger- en militaire ziekenhuizen in Messina en het burgerziekenhuis in Reggio Calabria lagen allemaal in puin met bijna alle dokters en verpleegsters dood. De gewonden in de twee steden hadden geen medische ondersteuning of medicijnen totdat hulp van buitenaf arriveerde en er hospitaaltenten werden opgezet. De telegraaflijnen werden doorgesneden en de spoorlijnen verbrijzeld, waardoor communicatie onmogelijk werd. De meeste ambtenaren van Messina werden gedood of raakten ernstig gewond, samen met bijna de gehele politie en soldaten van het garnizoen die omkwamen toen hun respectievelijke barakken instortten. Veel officieren van het garnizoen overleefden, hun onderkomens waren meer substantieel. Gevangenen die aan de dood ontsnapt waren toen de gevangenis viel, begonnen eigendommen te plunderen en beroofden zelfs lijken van hun sieraden. In Reggio kwamen naar schatting 1800 veroordeelden om toen de gevangenis werd vernietigd. Boeren uit nabijgelegen plattelandsdorpen sloten zich aan bij de plunderaars. Er werden al snel troepen naar Messina gestuurd en de staat van beleg werd afgekondigd.
Reddingswerkers zochten wekenlang in de ruïnes en hele families werden dagen na de aardbeving nog levend naar buiten gehaald, maar duizenden bleven bedolven onder het puin en hun lichamen werden nooit geborgen.
De gebouwen in Messina waren niet gebouwd voor aardbevingsbestendigheid. Ze waren opgetrokken uit kleine stenen en onzorgvuldig aangebrachte mortel met zware pannendaken, decoratieve kroonlijsten, ongesteunde dwarsbalken en kwetsbare funderingen op zachte grond. Velen hadden vier of vijf verdiepingen. De dichtstbevolkte gebieden in de stad waren geconcentreerd in en rond Via dei Monasteri (tegenwoordig Via XXIV Maggio), Via Casa Pia en Via Porta Imperiale; allemaal gelegen in het historische stadscentrum.
Lees ook deel 2: Hup en Wederopbouw
