In het meest noordelijke puntje van Lazio, ingeklemd tussen Toscane en Umbrië, vinden we het meer van Bolsena. In een brede waaier rond dit meer liggen prachtige oude stadjes, waarvan sommige heel bekend zijn en andere veel minder. Vitorchiano, een plaatsje niet ver van Viterbo, wordt nog niet zo druk bezocht door toeristen.
Zoals bijna alle nederzettingen die uit vergeten tijden dateren ligt Vitorchiano strategisch op een rotsplateau. In deze streken kom je veel tufsteen tegen, maar Vitorchiano rust op peperino, een hardere grijze steensoort. Het stadje zelf is ook opgetrokken uit deze steen, die zijn naam dankt aan de kleine zwarte pikkeltjes (‘peperkorrels’) in de verder grijzige massa.
De belangrijkste toegangspoort tot het oude centrum van Vitorchiano is de zuidelijke Porta Romana, die wordt geflankeerd door imposante stadsmuren. Bij aankomst op het plein voor deze poort heb je je nog geen idee kunnen vormen van de spectaculaire ligging van de stad, hoog op loodrechte rotswanden. Om daar zicht op te krijgen moet je links de brug over die de vallei overspant.
Eenmaal voorbij de Porta Romana, waarvan de achterkant bewaakt wordt door de Madonna, treedt je een wereld van eeuwen her binnen. Vitorchiano is een levendig stadje, maar het decor komt zo uit de Middeleeuwen. Meteen links achter de poort wordt je al verrast door een prachtige steeg, die ook nog eens speels gedecoreerd is met kleurrijke luchtballon-fantasieën. Om de hoek ligt nog een mooi plekje, doodlopend tegen de stadsmuur.
Vitorchiano is maar klein. Meer dan een over de lengte van de rots lopende straat met een pleintje halverwege en wat zijstegen is het niet. Spectaculaire gebouwen zul je er ook niet aantreffen. Maar dat is juist de charme van dit soort plaatsjes: hier zijn het de kleine dingen die ertoe doen.
Toch is Vitorchiano niet helemaal verstoken van bijzonderheden. Zo is er de Fontana a Fuso uit de 13e eeuw, waarin de symbolische afbeeldingen van de vier evangelisten verwerkt zijn. En er is een Palazzo Vescovile uit de 15e eeuw (het plaatsje had blijkbaar een bisschopszetel?) met een opvallende buitentrap, uiteraard opgetrokken uit peperino. Gelet op de uitgesleten treden hebben de monsignori heel wat visite gehad.
In 1200 werd Vitorchiano belegerd door de grote buurman Viterbo. In eerste instantie liep dat goed af, maar in 1232 maakten de Viterbesi zich alsnog meester van het stadje. Een paar decennia later kochten de burgers zich vrij en onderwierpen zij zich vrijwillig aan de stad Rome – uiteraard in de hoop van Rome’s bescherming te kunnen profiteren. Het Romeinse stadsbestuur pakte toen flink uit: het riep Vitorchiano uit tot Terra Fedelissima all’Urbe (gebied, uiterst trouw aan de Urbs), gaf toestemming tot het gebruik van het opschrift SPQR en het symbool van de legendarische Wolvin, en verleende Vitorchiano belastingvoordelen.
Het mooiste privilege was nog wel, dat het stadje mannen mocht leveren voor de wacht op het Capitool. Tot op de dag van vandaag treden zij als Fedeli di Vitorchiano op bij belangrijke ceremoniële gebeurtenissen, uitgedost in uniforms die ontworpen zouden zijn door Michelangelo. Als dat laatste niet waar is, is het in ieder geval leuk bedacht.
We lopen nog even verder door Vitorchiano. In zekere zin lijken alle oude borghi in Italië op elkaar, maar ze hebben toch allemaal hun eigen karakter en hun eigen sfeer, die gestalte krijgt in de straatjes, de gebouwen en de unieke details.
Sommige zijsteegjes bieden, daar waar ze doodlopen op de rand van het rotsplateau, mooi zicht op de ligging van het stadje en het massieve groen in de kloof daaronder.
Vitorchiano ligt in de nabijheid van bezienswaardigheden als Bolsena, Cività di Bagnoregio, Bomarzo met het beroemde Parco dei Mostri, Caprarola (Palazzo Farnese met zijn tuinen) en Bagnaia (Villa Lante). In de streek is veel te doen, maar vergeet Vitorchiano niet.
