Het verhaal van de kunstenares Elisabetta Sirani (link: Elisabetta Sirani Autorretrato Museo Pushkin Moscu – Elisabetta Sirani – Wikipedia) uit Bologna is er eentje van een ongelofelijk talent dat door haar vroegtijdige dood jammerlijk in de kiem werd gesmoord.
Elisabetta (1638-1665) was de oudste dochter van kunsthandelaar en schilder Giovanni Andrea Sirani. Die was zelf een leerling van de Bolognese meester Guido Reni. Vader Sirani gaf les aan zijn drie dochters. Hij leerde hen niet alleen schilderen, tekenen en gravures maken maar bracht hen ook Bijbelse verhalen en topoi bij.
Elisabetta bleek al snel de meest getalenteerde van de zussen te zijn. Toen haar vader ziek werd en de studio niet meer kon runnen, was het de twintiger Elisabetta die zijn taken overnam. Ze stond daarmee in voor het onderhoud van het gezin.
De snelheid waarmee ze schilderde was zo ongelofelijk dat haar (mannelijke) concurrenten haar beschuldigden van het werken met assistenten. Om dit te counteren, nodigde ze enkele hoogwaardigheidsbekleders uit. Ze maakte in hun bijzijn in een mum van tijd een portret van prins Leopoldo de’ Medici. De roddel was hiermee van de baan.
Donne en madonne
Bologna was zonder twijfel een humanistische en vrijheidslievende voedingsbodem. Maar Elisabetta was voor alles een vrouw, met alle genderbeperkingen die daar aan vast hingen. Toch slaagde ze erin om tijdens haar korte leven een indrukwekkend oeuvre bij elkaar te schilderen, dat haar tijdgenoten met verstomming sloeg.
De graaf Carlo Cesare Malvasia, een goede vriend van de familie, schreef in Felsina pittrice – een biografie van Elisabetta Sirani – dat haar madonna’s “de mooiste waren sinds die van de grote Guido”. Die grote Guido is Bologna’s bekendste schilder Guido Reni. Elisabetta Sirani werd vaak de vrouwelijke Guido Reni genoemd. Met haar quadretti da letto – kleine schilderijtjes waarvoor de gelovigen knielen en bidden – van de madonna, de heilige familie of andere figuren uit de Bijbel verwierf ze faam tot ver buiten Bologna.
Bijbelse taferelen zijn vaker het onderwerp van haar schilderijen. Maar ook met portretten van sterke (Bijbelse) vrouwen of zelfportretten trok ze de aandacht. Ze had een duidelijke voorkeur voor het portretteren van vrouwen – met een mythologische, allegorische of Bijbelse achtergrond. Of sterke vrouwen uit de recente geschiedenis. Het wereldberoemde portret van Beatrice Cenci wordt zowel aan haar als aan Guido Reni toegeschreven.
Nadat ze jaren door haar vader was misbruikt, beraamde Beatrice Cenci in 1599 samen met haar moeder, haar broers en zussen en haar minnaar diens moord. Hoewel het Romeinse volk duidelijk de kant van de familie Cenci koos, veroordeelde de paus hen tot de doodstraf. Het was het begin van een Beatrice Cenci-cultus die vandaag nog levendig wordt gehouden in de wijk Trastevere.
Op het portret kijkt de jonge vrouw het publiek recht in de ogen. Niet arrogant of zelfzeker maar op zoek naar begrip voor haar daad. Of het werk nu van de hand van Sirani is of van Reni, de controverse errond toont in ieder geval aan dat de savoir faire van Elisabetta Sirani hoog werd ingeschat door tijdgenoten en experten later in de geschiedenis.
(Meer info over Beatrice Cenci in dit artikel)
Een revolutie in de kunst
In de zeventiende eeuw werd Elisabetta Sirani herdacht als een pittrice accademica, een volwaardig lid van de prestigieuze schildersacademie Sint-Lukas in Rome. Toch had ze niet dezelfde toegang tot theoretische werken, andere meesters of modellen. Het was voor vrouwen niet mogelijk naaktmodellen te schilderen, bijvoorbeeld, of naar bijeenkomsten te gaan met andere schilders. Ze studeerde uit de bibliotheek van haar vader en gebruikte haar fantasie.
In haar korte leven schilderde ze 200 doeken, maakte ze 15 gravures en een heleboel tekeningen en schetsen. Haar opdrachtgevers waren artsen, advocaten, priesters, adellijke dames en heren uit de Bolognese elite. Al gauw begon ze ook te werken voor andere Italiaanse en Europese families zoals de’ Medici of de hertogin van Beieren en de Poolse koning. Ze opende haar atelier voor geïnteresseerde klanten en hield nauwkeurig een lijst bij van haar opdrachtgevers en de bijhorende werken.
Sirani had ook meerdere leerlingen en leidde verschillende vrouwelijke schilders op. Via de sterke vrouwen op en voor het doek liet ze zien dat ook vrouwen virtuoso kunnen worden, een benaming die hen zelden ten deel viel omdat ze de voorwaarden – een artistiek genie zijn – nu eenmaal niet zouden kunnen vervullen.
Abrupt einde
Op 27 jaar stierf Elisabetta Sirani onverwachts, wellicht aan de gevolgen van een maagzweer. Rond haar plotse dood (een vergiftiging? liefdesverdriet? zelfmoord?) hing lang een sfeer van mysterie die bijdroeg tot de immense verering van de kunstenares. Ze kreeg een pompeuze begrafenis in de San Domenico. Het leek wel alsof heel Bologna het verlies van haar wonderkind uitschreeuwde. Als er nog iemand had getwijfeld aan haar artistiek talent dan was daar nu geen enkele reden meer toe: Sirani werd bijgezet in het graf van Guido Reni.
Je vindt het werk van Elisabetta Sirani in heel wat musea over de hele wereld. Het is regelmatig het onderwerp van tentoonstellingen. Enkele jaren geleden vonden de carabinieri het werkje “Vergine orante” terug, dat in 1930 uit de pinacoteek van Bologna was ontvreemd. Het was de aanleiding voor de tentoonstelling Rare visioni over de devotie-kunst van Sirani.
Wil je meer weten over deze boeiende kunstenares? Lees dan zeker Elisabetta Sirani ‘Virtuosa’, van Adelina Modesti.
