Kerken zijn van er van alle tijden (nou ja, sinds pakweg 1500 jaar) en in alle soorten en stijlen. De romaanse zijn het mooist, vind ik. In ieder geval het ontroerendst. Ze hoeven het niet te hebben van pronkzucht en overdaad, maar maken juist indruk met hun eenvoud, soberheid en ingetogenheid. De mystieke sfeer, het aureool van diep geloof, van ontzag voor het Hogere en van verwondering omtrent het Goede en het Kwade, de met dit alles samenhangende emoties die tot uitdrukking komen in een beeldtaal die wij nauwelijks nog begrijpen, het zijn allemaal karakteristieken die een bezoek aan een romaanse kerk tot een fascinerende belevenis maken.
Zulke romaanse kerken vind je overal in Italië, niet zelden op wonderlijke plekken. Zo ook het kerkje van Santa Pudenziana, gelegen aan het eind van een landweggetje dat even ten zuiden van Narni afbuigt van de Via Flaminia, daar waar Umbrië overgaat in Lazio. Het is typisch zo’n weggetje waar je in eerste instantie aan voorbij rijdt. Zodra je in de herkansing arriveert bij het gehucht Visciano, niet meer dan een verzameling oude en deels vervallen huizen en boerderijen, doe je er verstandig aan om je auto in een wei achter te laten en te voet verder te gaan.
Wanneer het duizend jaar oude kerkje in zicht komt, valt de portico aan de voorgevel je het eerste op. Een rechthoekig voorportaal met vier bakstenen kolommen en vier zuilen met kapitelen, die ouder lijken te zijn dan de kerk zelf. Dat laatste kan goed kloppen, want overal in de buitengevels, maar vooral in het interieur, vind je hergebruikt materiaal van gebouwen uit de Romeinse en vroegchristelijke tijd. In de nabije omgeving moeten villa’s en dergelijke gelegen hebben.
Niet minder opvallend is de reusachtige toren, die duidelijk een paar maatjes te groot is voor het bescheiden postuur van het kerkje. Deze toren zou opgetrokken zijn op een voorganger van ouder datum, wat er ook weer op duidt dat er hier ‘iets’ was vóór de oprichting van de kerk. Hoe het precies zit, weet men niet. De Santa Pudenziana heeft geen geboortepapieren, maar is naar schatting gebouwd rond het jaar 1000, waarschijnlijk door een monnik genaamd Pietro, een man die met Gerbert van Aurillac, beter bekend als paus Sylvester II, mee naar Italië kwam.
Het kerkje heeft drie schepen die door stevige rondbogen van elkaar gescheiden zijn. Het koor ligt een beetje verhoogd en wordt voor een groot deel in beslag genomen door een massief altaarblok waar een ciborio, geheel van steen, bovenuit rijst. In het midden van de ronde wand van de apsis staat een stenen zetel (de cattedra abbaziale) waarvan de bovenste punten versierd zijn met leeuwenkopjes; de simpele stenen bankjes aan weerszijden daarvan waren bestemd voor de lagere geestelijken. Onder het koor ligt een eenvoudige crypte.
De prachtige fresco’s zijn uit de Umbrische school en dateren uit de 13e tot 15e eeuw.
Vooral de vloer laat zien dat bij de bouw van de kerk dankbaar gebruik werd gemaakt van allerlei materiaal dat in de omgeving gevonden werd. Al die stukjes travertin, baksteen, mozaïek en marmer, waar de primitieve patronen mee gevormd werden, moeten afkomstig zijn uit Romeinse villa’s en andere gebouwen uit die tijd.
De naam Santa Pudenziana kwam mij vaag bekend voor, en inderdaad is er ook in Rome een kerk die de naam van deze heilige draagt. Deze basilica zou zelfs een van de oudste, zo niet de oudste kerk van Rome zijn.
Over Pudenziana zelf weten we zo goed als niets, behalve dat ze in de 2e eeuw zou hebben geleefd. Mogelijk was zij een zus van Santa Prassede, een heilige die eveneens een ‘eigen’ kerk in Rome heeft. Die basiliek is trouwens veel bekender.
Volgens de kerklegendes waren beide dames dochters van een zekere senator Pudens. De woning van deze man zou een plek geweest zijn waar Romeinen gedoopt werden en waar de eerste christenen bijeenkwamen. Pudens zelf zou het doopsel ontvangen hebben van niemand minder dan Petrus in eigen persoon. Mooie verhalen, maar wel in duistere nevelen gehuld. Pudens ligt overigens begraven in de catacomben van Santa Priscilla. Het Nederlandse ‘heiligenregister’ kent Santa Pudenziana niet als zodanig, maar er is wel een pagina aan haar familie gewijd: Pudens van Rome (heiligen.net)
Het kerkje van Santa Pudenziana in Visciano beschikt over een heuse website: www.santapudenziana.org. Het is alleen in de zomermaanden op zondag een paar uur open.
