Il Caravaggio in Napels

Caravaggio (zelfportret)

In de wirwar van steegjes in het centro storico van Napels is het vaak over de koppen lopen, tussen de vele toeristen op zoek naar souvenirs. Vele winkeltjes zijn zo klein dat een aanzienlijk deel van hun koopwaar op de stoep geëtaleerd staat of aan de gevel hangt. Je kan er dus niet zomaar aan voorbij gaan. Het heeft ongetwijfeld zijn charme. Wanneer die drukte jou toch even te veel wordt, zijn de ontsnappingsmogelijkheden heel beperkt. Toch bestaat er een interessant alternatief, midden in het drukke stadscentrum.

Pio Monte della Misericordia

over de koppen lopen…

In de Via dei Tribunali 253 vind je de kapel van de Pio Monte della Misericordia, een liefdadigheidsinstelling gesticht in 1602. De kapel werd gebouwd door Giovan Giacomo di Conforto (1604-1607) en later vernieuwd door Francesco Antonio Picchiatti (1656-1671).

Zowel de religieuze functie van de kapel als de sociale dienstverlening in het aanpalende palazzo zijn zichtbaar aanwezig. In de decoratie van de kapel komen beide aspecten artistiek samen. De 17de-eeuwse schilderijen boven de verschillende altaren in de kapel vertellen telkens iets over de christelijke liefdadigheid. Daarmee blijven ze een opvallend actuele illustratie van de zorgbijstand die de Pio Monte della Misericordia dagelijks levert. Boven het hoofdaltaar van de kapel zie je ‘De zeven werken van barmhartigheid’, geschilderd door Caravaggio en zonder enige twijfel het meest bekende kunstwerk in deze kapel.

Il Caravaggio

Portret van Caravaggio door Ottavio Leoni
Portret van Caravaggio door Ottavio Leoni

Michelangelo Merisi da Caravaggio zag in 1571 het levenslicht in het Noord-Italiaanse Caravaggio, een dorpje in de buurt van Bergamo. Al snel kreeg hij de bijnaam Il Caravaggio.

In 1575 werd de regio getroffen door een pestepidemie die twee jaar duurde en die een menselijke ravage aanrichtte. In 1577 stierf de vader van Caravaggio, Fermo Merixio. Op elfjarige leeftijd overleed ook zijn moeder. Fermo Merixio was als architect en decorateur in dienst geweest bij Francesco Sforza I, de markies van Caravaggio. Op die manier maakte Il Caravaggio al op jonge leeftijd kennis met het kunstzinnige  milieu.

Als wees werd hij toevertrouwd aan de gerespecteerde kunstschilder Simone Peterzano, die in Milaan zijn atelier had. Het zou niet lang duren voordat het uitzonderlijke artistieke talent van Il Caravaggio als figlio d’arte (zo vader, zo zoon) ontdekt zou worden.

Als reactie tegen het maniërisme, een toenmalige stijl waarin de kunstenaars wilden schilderen volgens de maniera van de grote renaissancekunstenaars en waardoor figuren gekunsteld en onnatuurlijk voorgesteld werden, oefende Caravaggio bij zijn leermeester een andere schilderstijl. Caravaggio mag beschouwd worden als een aanhanger van het realisme. Hij wilde terugkeren naar een eerlijke, waarheidsgetrouwe en soms zelfs brutale weergave van de (religieuze) thema’s.

Voor zijn modellen koos hij gewone en vaak marginale mensen die hij op straat tegenkwam. Daarnaast is hij de kunstgeschiedenis ingegaan als de vertegenwoordiger van de chiaro-scuro techniek, een contrastwerking tussen licht en donker waardoor een bepaald persoon of object in de compositie van het schilderstuk sterk opvalt.

Vlucht naar Napels

Naast een begenadigd schilder was Il Caravaggio ook een veelbesproken figuur. Met zijn driftig karakter en agressieve uitlatingen kwam hij regelmatig in aanvaring met justitie.

In 1592 had hij vanwege enkele ‘onenigheden’ Milaan inderhaast moeten verlaten, richting Rome. Daar bleef Caravaggio met het vernieuwende karakter van zijn kunst belangrijke opdrachtgevers bekoren. De Italiaanse hoofdstad kende in die tijd een grote toename van nieuwe kerken en palazzi. Il Caravaggio vond daardoor gemakkelijk werk bij Giuseppe Cesari, toen de belangrijkste kunstschilder in dienst van paus Clemens VII.

Maar ook in de stad Rome brachten zijn ongetemde reacties hem in hachelijke situaties en schandalen. Nadat hij in een duel ter verdediging van een vrouw zijn tegenstander dodelijk verwondde, moest Il Caravaggio opnieuw het hazenpad kiezen. Na een tussenstop ten zuiden van Rome, schuilend in de landgoederen van de familie Colonna, kwam hij in 1606 in Napels terecht.

Daar woonde Costanza Colonna Sforza, de weduwe van Francesco Sforza bij wie Il Caravaggio’s vader in dienst was geweest. Ver weg van de rechtspraak van de Romeinse autoriteiten en onder de bescherming van de familie Colonna ontplooide Il Caravaggio zich tot de succesvolste kunstschilder in Napels.

De zeven werken van barmhartigheid

Een neef van Costanza, Luigi Carafa-Colonna, beheerde in die periode de congregatie van de Pio Monte della Misericordia. Zij wilden het thema van de zeven werken van barmhartigheid graag in beeld vastleggen. Via de connecties tussen Il Caravaggio en de familie Colonna was de uitvoerder voor deze opdracht snel gevonden.

Oorspronkelijk zouden er zeven verschillende schilderijen gemaakt worden. Wellicht heeft het ongeduldige karakter van Il Caravaggio geleid tot het samenvoegen van alle werken in één schilderij. Dat hij de zeven werken van barmhartigheid laat afspelen in een donker steegje, mag ons ook niet verbazen.

Rechts op het schilderij zien we een vrouw die borstvoeding geeft aan een oude man. Op zich een vreemd tafereel. Waarschijnlijk liet Il Caravaggio zich inspireren door de Romeinse historicus Valerius Maximus. In een van zijn verhalen vertelt die hoe Pero, die net van een kind bevallen is, haar gevangen en tot hongerdood veroordeelde vader Cimone zoogt. Wie goed kijkt, merkt dat er een druppel melk in de baard is blijven hangen. Met dat pittig detail blijft Il Caravaggio helemaal zichzelf. Dit beeld synthetiseert twee werken van barmhartigheid: de hongerigen spijzen en gevangenen bezoeken.

Achter dit tafereel wordt een dode naar binnen gedragen: het begraven van de doden.

Sint-Maarten

Detail: Maria met het kind Jezus

Op de voorgrond zie je Martinus van Tours (Sint-Maarten) zijn mantel doorsnijden om de helft ervan aan een naakte man te geven: de naakten kleden. Tegelijkertijd gaat zijn blik ook uit naar de man in de hoek links onderaan: de zieken verzorgen.

Naast Sint-Maarten staat een man met in zijn hoed een jakobsschelp afgebeeld. Hij is een pelgrim op weg naar Compostella en in gesprek met de herbergier: de vreemdelingen onderdak bieden.

Verrassend is wellicht de man helemaal achteraan die zichzelf te drinken geeft. Toch gaat het hier om ‘de dorstigen laven’. Dit beeld verwijst naar de rechter Simson (Oude Testament) die, na de strijd met de Filistijnen, tot God bidt om water. God is hem barmhartig. Simson drinkt uit een ezelskinnebak.

Bovenaan het schilderij zweven Maria met het kind Jezus en twee engelen. Zij symboliseren de hemelse inspiratie voor deze zeven werken van barmhartigheid en alle andere daden van liefdadigheid die de Pio Monte della Misericordia behartigt.

Onheilspellend zelfportret

Andere werken van Il Caravaggio in Napels vind je in het museum Capodimonte, waar je onder meer zijn werk ‘De geseling van Christus’ kunt bewonderen.

Zijn chiaro-scuro techniek brengt de marteling van Christus hier bijzonder krachtig in beeld. In het palazzo Zavallos Stigliano hangt zijn laatste schilderij ‘Het martelaarschap van Sint-Ursula’. Met het lijkbleke zelfportret dat hij achter de figuur van Ursula heeft geschilderd, lijkt hij zijn eigen dood te voorspellen. Na chaotische omzwervingen in Malta en Sicilië stierf Il Caravaggio op 18 juli 1610, vermoedelijk aan malaria of een griepvirus.

De kwijtschelding van zijn straf voor doodslag was op dat moment al uitgesproken. Maar die barmhartigheid heeft hij dramatisch genoeg zelf niet meer mogen ervaren.

 

Taste-Italy.be maakt gebruik van cookies. Door onze website te bezoeken verklaar je je hiermee akkoord. Meer informatie

De cookie-instellingen op deze website zijn ingesteld op 'cookies toestaan" om de surfervaring te verbeteren. Als je doorgaat met deze website te gebruiken zonder het wijzigen van de cookie-instellingen of je klikt op "Accepteren" dan ga je akkoord met deze instellingen.

Sluiten