“La Befana vien di notte
con le scarpe tutte rotte
con le toppe alla sottana
viva viva la Befana!”
Ieder kind in Italië kent het refrein: ‘De Befana komt ’s nachts met kapotte schoenen en een rok aan flarden, lang leve de Befana’. In de nacht van zaterdag op zondag 6 januari komt dit legendarisch oud vrouwtje op bezoek en zoals ieder jaar verwent ze de kinderen met snoep en speelgoed.
Volgens de traditie vliegt de Befana in de nacht van de Epiphany, Driekoningen, op een bezemsteel door de lucht en vult de sokken van de kinderen, die ze hoopvol hebben opgehangen bij de open haard of een open raam. Snoep en speelgoed voor de brave kindjes, en zwarte suikerkolen en knoflook voor de stouteriken.
Herkomst
De oude Romeinen vereerden al mythologische vrouwelijke figuren die over de akkers vlogen om de vruchtbaarheid van toekomstige oogsten te bekomen. La Befana zou een verre erfgenaam zijn van Diana, godin van de jacht en de wouden, van Sàtia, godin van verzadiging of van Abùndia, godin van overvloed. Deze Moeder Natuur vind je ook terug in Midden- en Noord Europa met Frigg in de Scandinavische landen, met Holda of Perchta, “Lady of the Beasts”, beschermster van de dierenwereld en de natuur in de oude Germanische jachtculturen.
Ondanks haar bult, kromme neus, verward wit haar, kapotte schoenen en voddekleren is de Befana geen heks, maar een oud winters vrouwtje gekrompen door de kwalen van de leeftijd en de kou, dat op haar bezem door de lucht vliegt in afwachting van een nieuw seizoen. Haar rimpels en versleten kleren zijn van het oude jaar en met de winterzonnewende gaat het van oud naar nieuw. Van koude, eindeloze nachten naar de verlenging van de periode van licht met het feest van Driekoningen.
In Midden- en Zuid-Italië bestaat ook de gewoonte een pop in versleten kleren die het afgelopen jaar vertegenwoordigt in brand te steken, terwijl in Bologna het vreugdevuur van de oude man op oudejaarsavond plaatsvindt. De zwarte kool die de deugnieten in hun sok vinden is dan ook een herinnering aan het ritueel van de verbrande poppen van de seizoensvernieuwing.
Maar misschien was de Befana oorspronkelijk toch wel een boze vrouw? Een legende uit de twaalfde eeuw verhaalt dat de Drie Wijzen, op weg naar Bethlehem, aan een oude vrouw de weg vroegen om met hun geschenken naar het kind Jezus te gaan. De vrouw weigerde inlichtingen te geven, maar later kreeg ze spijt en met een zak vol geschenken ging ze naar ieder huis waar er kinderen waren in de hoop dat een van hen de kleine Jezus zou zijn. Tot op vandaag reist ze de wereld rond en deelt aan alle kinderen geschenken uit om te worden vergeven, tot grote vreugde van alle Italiaantjes die op 6 januari een sok vinden gevuld met lekkere snoep en klein speelgoed.
Regionale verschillen
De Befana vertrekt uit Urbania in de centrale regio van de Marche waar de traditionele Casa della Befana staat. Ze vliegt op een hoogte van 36 meter en lanceert snoep en snoepjes, dit jaar ook temidden van muziek en speciale lichteffecten.
En voor de langste Befana-sok ga je naar Dovadola in Emilia-Romagna. Hier wordt al sinds jaren de grootste sok van de wereld gebreid met zijn honderd meter hoopvolle snoepverwachtingen. De legende zegt dat de sok een vleugje geluk geeft voor het jaar dat net is begonnen aan degenen die ze aanraken.
In Venetië kun je op Driekoningen een buitengewone regatta bijwonen. Vijftig mannen van de Bucintoro, het oudste roeibedrijf van Venetië, vermomd als befane, dagen elkaar uit in het centrale gedeelte van het Canal Grande van San Tomà tot de Rialtobrug. De aankomst wordt voorgesteld door een gigantische sok die voor de gelegenheid aan de beroemde Rialtobrug hangt.
Voor een geraffineerde Driekoningen ga je dan weer naar Firenze, waar de Wijzen in Renaissance-kleding te paard door de straten van het centrum van de stad rijden.
Om de traditie eer aan te doen kies je voor de “pinsa de la Marantega”, het typische dessert van de Befana in Venetië. De Venetiaanse boeren zetten het vroeger, bedekt met koolbladeren, onder de hete kolen van de vreugdevuren voor de viering van Driekoningen. Het is een licht gezuurd zoet brood met witte en gele bloem, rozijnen, grappa, gedroogde vijgen, pijnboompitten en gekonfijte sinaasappel.
Wie zijn geluk wilt wagen, neemt een hap van de Focaccia della Befana, een dessert typisch voor Piemonte. Traditioneel wordt een munt in het deeg gestoken als een teken van geluk voor diegene die hem vindt.
Tenslotte misstaat een brokje zoete steenkool nooit. Je herinnert de vreugdevuren van oudejaars en begint het nieuwe jaar met een schone lei.
