In Rome kun je honderden plekken bezoeken zoals musea, kerken en archeologische sites. Toch zijn er nog heel wat plaatsen waar je als toerist niet zomaar kunt binnenstappen en een kaartje kunt kopen aan de kassa.
In deze achtdelige reeks nemen we je mee voor een blik achter enkele van die gesloten deuren omdat ze in gebruik zijn als ambassade, privé-paleis, kantoor of omdat er geen geld is om de plek open te stellen voor het publiek.
Niet ver van de Porta Maggiore direct gelegen aan de Aureliaanse stadsmuur vind je de basiliek S. Croce in Gerusalemme, één van de belangrijkste kerken in Rome. Ze wordt ook Eleniana of Sessoriana genoemd naar de antieke keizerlijke gebouwen op deze plek.
In de vierde eeuw werd een kerk gebouwd om de heilige relieken te bewaren afkomstig uit het Heilig Land. In de 12de eeuw werd een klooster toegevoegd. Naast de kerk werden drie musea gebouwd: het Museo Nazionale degli Strumenti Musicali, het Museo Storico della Fanteria en het Museo storico dei Granatieri di Sardegna.
Maar wat weinigen weten is dat er achter deze drie musea nog een vierde bezienswaardigheid te vinden is, namelijk een interessante archeologische site met een ondergrondse bezoekersruimte. De site is te bezoeken met gids na reservatie elke eerste en vierde zondag van de maand.
De oudste vondsten op de site dateren uit de negende eeuw v. C. en zijn voornamelijk gelinkt aan funeraire activiteiten. Vanaf de vijfde eeuw v. C. werd dit gebied een belangrijk verkeersknooppunt van drie hoofdwegen: Labicana, Prenestina en Celimontana en tevens kruispunt van acht aquaducten.
Vanaf de eerste eeuw v. C. werd het gebied ingepalmd door woonwijken met grote villa’s en uitgestrekte tuinen. Op deze plek had de familie Varii, verwant aan de dynastie van de Severi, een eigendom met tuinen, de “horti Variani”.
In de derde eeuw n. C. startte keizer Caracalla met de bouw van een paardenrenbaan (circo Variano) die oorspronkelijk zelfs groter was dan het Circus Maximus. Zijn opvolger keizer Elagabalus vond de paleizen op de Palatijn te oud, eigende zich de tuinen toe en liet het domein omvormen tot een nieuw keizerlijk verblijf waarbij de gebouwen verbonden waren met een atrium (waar vandaag de basiliek staat).
Naast de prachtige villa was er tevens een amfitheater (anfiteatro Castrense) en thermen (terme Eleniane). Keizer Elagabalus verkleinde de renbaan en voegde deze eveneens toe aan zijn residentie.
Bij de bouw van de Aureliaanse stadsmuur eind derde eeuw werden delen van het amfitheater, de villa en het aquaduct Claudio opgenomen in de muur om kosten te besparen. De renbaan werd letterlijk in twee gesneden en werd snel daarna afgebroken.
De obelisk die de spina sierde (muur in het midden van de renbaan) werd in 1570 hier opgegraven en is nu te bekijken op de terrassen van de Pincio. Het is geen Egyptische obelisk maar een Romeins werk dat keizer Hadrianus liet maken om het graf van zijn minnaar Antinoüs te sieren die jammerlijk verdronk in de Nijl.
Begin vierde eeuw beleefde de residentie een nieuwe fase van ontwikkeling. Het werd door keizer Constantijn omgevormd tot een multifunctioneel complex met een oppervlakte van 122.500 m2 bekend als Palazzo Sessoriano. Er was een publiek gedeelte met rechtbank en een basilica civile (gekend als tempel van Venus en Cupido) en een apart privégedeelte voor de keizerlijke familie.
De naam “Sessoriano” is afgeleid van het Latijnse “sedeo” wat “zit” betekent. Het is een verwijzing naar de keizerlijke raad die zitting hield in de basilica. De grote zaal was rijkelijk versierd met polychroom marmer en andere kostbare materialen (zie reconstructie afbeelding). Van de basilica staat vandaag nog de bakstenen achterwand met monumentale apsis deels recht.
Wanneer het keizerlijke – en politieke leven daarna verhuist naar Constantinopel, het nieuwe machtscentrum van het Romeinse Rijk, ziet Helena, moeder van keizer Constantijn, de kans om het complex tot haar woonplaats te verwerven. Ze vernieuwt de thermen en laat het oude atrium aanpassen tot Palatijnse kapel gewijd aan het kruis van Christus. De huidige kerk bevat nog heel wat fragmenten uit haar tijd.
Na haar dood raakt het complex langzaam maar zeker in verval en blijven er alleen nog enkele ruïnes overeind. De keizerlijke kapel blijft echter bestaan als populair bedevaartsoord waarrond een bloeiende religieuze gemeenschap zich ontwikkelt.
Vandaag kun je op de site het oudste deel van een domus (woonhuis) bekijken dat bewoond werd door hoogwaardigheidsbekleders aan het keizerlijk hof en dat versierd is met kostbare zwart-witte mozaïeken en portretten van de eigenaren. Daarnaast zie je de ruïnes van het keizerlijk paleis en de binnenkant van de Aureliaanse stadsmuur met daarin de bogen van het Acquedotto Claudio verwerkt.
In de overdekte ondergrondse ruimte kun je het opgegraven deel van een huis uit de keizertijd bezoeken, toegeschreven aan Aufidia Cornelia Valentilla, met schitterende felgekleurde muurfresco’s en zwart-witte mozaïekvloeren.
De resten van het amfitheater zijn vandaag eigendom van het klooster. Zij vormden het om tot een intieme kloostertuin die in 2004 werd gerenoveerd. De kunstige poort uit ijzer en glas werd ontworpen door Jannis Kounellis (beperkt bezoek op aanvraag via het klooster). Wandel even rond de kerk om de goed bewaarde muren van het amfitheater te bewonderen.
Links:
