Palmanova, gelegen in de provincie Udine in het noordoosten van Italië, is een stad die zich onderscheidt door haar unieke stervormige ontwerp. Die vorm kwam er niet zomaar, ze is het gevolg van een rijke geschiedenis. Gepland en gebouwd in de late 16e eeuw, is Palmanova een opmerkelijk voorbeeld van renaissance stedelijke planning en militaire architectuur. In dit artikel duiken we in de geschiedenis van deze fascinerende stad. We verkennen we de redenen achter haar karakteristieke vorm.
Ontstaan
De bouw van Palmanova werd opgestart in 1593 door de Venetiaanse Republiek, ook wel bekend als la Serenissima. De eerste steen werd gelegd op 7 oktober. De stad werd ontworpen als een ideale militaire vestingstad om te dienen als verdediging tegen de oprukkende Ottomanen en andere vijanden. Palmanova had een strategische locatie. Het lag immers in een vlakte tussen de Alpen en de Adriatische Zee. Dat maakte het een ideale plek voor een militaire basis.
De naam “Palmanova” is afgeleid van het Latijnse woord “palma”, wat verwijst naar de palmboom, een symbool van overwinning. Men bouwde de stad ter ere van de overwinning van de Venetiaanse vloot op de Ottomanen in de Slag bij Lepanto in 1571.
Stervormig Ontwerp
Een van de meest opvallende kenmerken van Palmanova is haar stervormige plattegrond. De stad is ontworpen volgens het principe van een negenpuntige ster, met drie concentrische ringen van verdedigingswerken. Dit ontwerp is geïnspireerd door de idealen van de renaissance en de wiskundige principes van de geometrie. Het was bedoeld om de stad te beschermen tegen aanvallen en tegelijkertijd een harmonieuze en functionele leefomgeving te creëren.
Het centrum van Palmanova wordt gevormd door het Piazza Grande, een zeshoekig plein dat het hart van de stad vormt. Vanaf dit centrale plein stralen negen hoofdstraten uit, die leiden naar de verschillende poorten van de stad. De poorten, bekend als de Porta Udine, Porta Aquileia en Porta Cividale, vormen de toegangspunten tot de stad en zijn versterkt met bastions en muren om de stad te beschermen.
Verdedigingswerken
De buitenste ring van de stad bestaat uit een reeks bastions, ravelijnen en andere verdedigingswerken die zijn ontworpen om vijandelijke aanvallen af te slaan. De negen bastions, die de uiteinden van de stervorm vormen, zijn vernoemd naar heiligen en andere beschermheiligen van de stad. De bastions zijn verbonden door een reeks rechte muren en grachten die een extra verdedigingslaag bieden.
Hoewel Palmanova oorspronkelijk werd gebouwd als een militaire vesting, heeft de stad zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een levendige gemeenschap. De bevolking van de stad bestond uit soldaten, ambachtslieden en boeren. Men trok ze aan met de belofte van belastingvoordelen en andere economische prikkels die de Venetiaanse Republiek hen aanbood. Men voorzag de stad van alle nodige infrastructuur, waaronder kerken, markten en publieke gebouwen.
Oostenrijkse en Franse bezetting
In de loop van de geschiedenis heeft Palmanova verschillende bezettingen en invloeden ondergaan. In 1797 werd de stad overgedragen aan het Oostenrijkse Keizerrijk als onderdeel van het Verdrag van Campo Formio. Gedurende deze periode versterkte en moderniseerde men de verdedigingswerken om de stad te beschermen tegen nieuwe bedreigingen.
In 1805 werd Palmanova echter veroverd door de troepen van Napoleon Bonaparte en werd het een deel van het Koninkrijk Italië. Napoleon versterkte verder de stad, want ze diende als een belangrijke militaire basis voor de Franse troepen. Na de val van Napoleon werd de stad opnieuw teruggegeven aan het Oostenrijkse Keizerrijk, waar het bleef tot de eenwording van Italië in 1866.
Palmanova in de moderne tijd
Tegenwoordig is Palmanova een belangrijke toeristische bestemming en een levendig cultureel centrum. De stad is sinds 9 juli 2017 UNESCO Werelderfgoed. Het behoort sinds 2018 ook tot de Borghi più belli d’Italia, en is daartussen zeker een vreemde eend in de bijt. Palmanova trekt bezoekers van over de hele wereld die gefascineerd zijn door haar unieke ontwerp en rijke geschiedenis. De stad organiseert regelmatig evenementen en festivals die de culturele en historische betekenis van Palmanova vieren.
Bezienswaardigheden
Bezoekers van Palmanova kunnen genieten van een verscheidenheid aan bezienswaardigheden en attracties. Het centrale Piazza Grande met zijn elf standbeelden is een populaire plek om te ontspannen en te genieten van het uitzicht op de omliggende historische gebouwen. Met zijn perfect zeshoekige vorm rust in het midden een stenen basis uit Istrië waaruit de banier oprijst, met daarop het symbool van het fort zelf. In de volksmond noemt men hem gewoonlijk “Mario dai Palmarini” of kortweg “Mario”.
Het Museum van de Grote Oorlogen in de Dongione aan Porta Cividale biedt inzicht in de militaire geschiedenis van de stad. Het herbergt een uitgebreide collectie artefacten en tentoonstellingen.
Daarnaast kunnen bezoekers de drie historische stadspoorten – Porta Udine, Porta Cividale, Porta Aquileia – verkennen en de indrukwekkende verdedigingswerken bewonderen. De stad organiseert regelmatig rondleidingen en educatieve programma’s die bezoekers de kans geven om meer te leren over de geschiedenis en architectuur van Palmanova.
Eveneens de moeite, de kathedraal van Palmanova (1615-1636), die uitkijkt over Piazza Grande. Deze kerk is het beste voorbeeld van Venetiaanse architectuur in Friuli. Binnenin zie je het altaarstuk van de “Annunciazione” (1877), het werk van schilder Pompeo Randi uit Forli.
In het Museo Civico Storico (historische stadsmuseum) van Palmanova krijg je een algemene visie op de complexe stedelijke structuur en het versterkingssysteem van het fort. De tentoonstelling verloopt in chronologische volgorde vanaf het jaar van oprichting tot aan de Eerste Wereldoorlog. Zo wil men een historisch verhaal schetsen dat de vier perioden uit de geschiedenis van Palmanova samenvat. Dat zijn de Venetiaanse, Napoleontische, Oostenrijkse en Italiaanse periode.
Wie wat groen wil, kan terecht in het Aviator-park, gewijd aan luchtvaartkapitein Valentino Jansa, die in 1971 omkwam toen hij neerstortte op het Foscarini-bastion.
Erfgoedstatus
In 1960 riep men Palmanova uit tot nationaal monument van Italië, wat bijdroeg aan de bescherming en het behoud van de stad. In 2017 voegde men Palmanova toe aan de UNESCO Werelderfgoedlijst als onderdeel van de Venetiaanse verdedigingswerken tussen de 16e en 17e eeuw. Deze erkenning heeft bijgedragen aan het behoud en de restauratie van de stad en heeft haar status als een belangrijke culturele en toeristische bestemming versterkt.
Palmanova is een stad die zowel door haar unieke stervormige ontwerp als haar rijke geschiedenis indruk maakt. Oorspronkelijk gebouwd als een militaire vesting door de Venetiaanse Republiek, heeft de stad door de eeuwen heen vele invloeden en bezettingen ondergaan.
