Een van mijn favoriete renaissanceschilders is Piero della Francesca. Piero, geboren en gestorven in Sansepolcro, was behalve kunstenaar ook wiskundige. Dat is terug te zien in zijn magistrale beheersing van het perspectief. Ook in andere opzichten – de composities, de enscenering van de taferelen, de uitbeelding van de personages – draagt zijn werk het stempel van een geometrisch onderlegd artiest: alles ademt een zekere strengheid uit, een streven naar absoluutheid, een voorliefde voor orde en regelmaat.
Piero della Francesca is onder meer bekend vanwege de schitterende frescocyclus Storie della Vera Croce in de San Francesco te Arezzo. Een veel eenvoudiger, maar niettemin fascinerend werk is zijn zwangere Maria, de Madonna del Parto. Dit fresco schilderde hij rond 1460 in een kapel even buiten Monterchi, een plaatsje in de buurt van Sansepolcro. Waarom hij, op dat moment al een beroemdheid, zo’n werk maakte voor een simpele veldkerk in een betrekkelijk onbeduidend stadje als Monterchi, is niet bekend. Wel weten we dat Piero’s moeder uit Monterchi afkomstig was.
De Madonna del Parto is in meerdere opzichten een onalledaags werk. We zien Maria in een tent staan. Twee engelen trekken de voorhang opzij, alsof er een toneelstuk gaat beginnen. Beiden kijken de toeschouwer rechtstreeks aan, als om zijn aandacht te trekken. ‘Kijk snel even, dadelijk gaat het doek weer dicht.’ Door het gebruik van een en hetzelfde sjabloon zijn de twee engelen volkomen identiek en symmetrisch, alleen het kleurgebruik verschilt. De hele voorstelling is trouwens nagenoeg symmetrisch. Over de betekenis van de tent doen verschillende theorieën de ronde. Voor sommigen symboliseert hij de Kerk, anderen menen dat hij staat voor geborgenheid en bescherming, zoals Maria’s buik het kind beschermt. Della Francesca gebruikte het icoon van de tent overigens al eerder in een onderdeel van de frescocyclus in Arezzo, namelijk in de Droom van Constantijn.
De wijze waarop Maria is geportretteerd past niet erg in de gangbare renaissancepatronen. Ze ziet er niet zoetsappig, weelderig of romantisch uit en evenmin oogt ze verheven. Ze lijkt op een gewone vrouw, al verraadt haar houding een zekere mate van trots en zelfverzekerdheid. Tegelijk straalt haar blik iets dromerigs en weemoedigs uit. De linkerhand houdt ze tegen haar zij, om de buik te ondersteunen. Met de andere hand, die rust op een split in de helderblauwe jurk die als het ware de geopende voorhang van de tent weerspiegelt, maakt ze een wijzende beweging naar het kind in de buik.
Vanaf het eind van de 18e eeuw, toen het kerkje verbouwd werd, maakte de Madonna allerlei omzwervingen mee. In 1992 werd het uitgezaagde fresco tijdelijk tentoongesteld in een schoolgebouwtje in Monterchi. Toen de expositie voorbij was ontstond er heibel tussen de gemeente, de Soprintendenza en de bisschop van Arezzo. Van wie was het fresco eigenlijk, en wie mocht bepalen waar het naartoe ging? De gemeente wilde het niet meer afstaan en de inwoners richtten zelfs een actiegroep op. De tijden van Don Camillo en Peppone herleefden. Uiteindelijk bleef het in Monterchi en werd het schoolgebouwtje omgebouwd tot mini-museum. De Madonna is het enige werk dat er te zien is.
De Madonna del Parto is de trots van Monterchi. Haar aanwezigheid wordt al kilometers tevoren aangekondigd op grote borden langs de toegangswegen. Eenmaal aangekomen in het stadje rij je echter zo voorbij aan het onopvallende gebouwtje dat haar onderdak biedt. Zorg ervoor dat je niet naar binnen gaat vlak na de aflevering van een buslading toeristen, want dan kom je in de krappe ruimte letterlijk achteraan te staan. Liefst wil je toch even alleen zijn met de Madonna?
Fotocredits:
Foto’s 8, 9 en 10: Sailko (WikiCommons)
