Filippo Bentivegna was een van de vele Sicilianen die in het begin van de 20ste eeuw naar Amerika emigreerden. En hij was een van de weinige Sicilianen die na enkele jaren al terugkeerden. Filippo liep er een zwaar trauma op. De drieduizend beelden in zijn tuin zijn hiervan de laatste getuigen.
Filippo Bentivegna werd geboren in 1888 in een straatarm, kroostrijk gezin. Hij ging nooit naar school en bleef altijd analfabeet. Na enkele jaren dienst als matroos vertrok hij, net als veel andere gelukzoekers, naar Amerika. Hij werkte er als arbeider bij de aanleg van de grote spoorlijnen. Filippo werd verliefd op een jonge vrouw, maar zijn avances werden niet geapprecieerd, vooral niet door een hardhandige liefdesrivaal. Hij raakte verwikkeld in een gevecht en moest rake klappen incasseren, met zware hoofdwonden als gevolg. Een trauma dat Filippo op zijn manier zal verwerken…
Betoverd kasteel
Na zijn terugkeer in 1919 koopt hij een lapje grond, op een heuvel net buiten zijn geboortestad Sciacca, in het zuidwesten van Sicilië. Daar woont hij de rest van zijn leven als vrijgezel in een eenkamerhuisje. Maar Filippo zit niet stil. Bijna 40 jaar lang werkt hij aan zijn “Castello Incantato”, zijn betoverd kasteel in zijn met stenen bezaaide tuin, tussen de amandel- en olijfbomen. Duizenden beelden hakt hij in de loop der jaren uit het gesteente. En als hij geen stenen meer vindt, bewerkt hij boomstronken.
Zo omringt hij zich met duizenden rudimentair uitgewerkte mensenhoofden, meestal met gesloten ogen en soms met een pijnlijke grimas op het gelaat. De hoofden kleurt hij meestal rood. Sommige hebben zelfs duidelijk de trekken van de roodhuiden die hij waarschijnlijk in Amerika heeft gezien. Een sleutelwerk is zijn “Chiave dell’Incanto”, de sleutel der betovering, in de vorm van een enorme fallus. Op de binnenmuren van zijn schamele woning tekent en schildert hij vooral torens en wolkenkrabbers, in een kinderlijke, naïeve stijl.
Filippo wordt door zijn stadsgenoten beschouwd als een excentrieke maar ongevaarlijke zonderling. In het beste geval noemen ze hem “Filippu di li testi”, Fillippo van de hoofden. Maar dat zint hem niet. Bezoekers die zijn “kasteel” willen betreden – wat zelden gebeurt – moeten hem aanspreken als “Sua Eccellenza”, Zijne Excellentie! Dan leidt hij hen rond door zijn domein, als een koning met een zelfgemaakte scepter in de hand. De vele hoofden om hem heen beschouwt hij als zijn onderdanen. De meesten hebben ook een naam: Dante, Garibaldi, Mussolini, Pirandello, Mazzini… Maar er zijn ook indianen en oosterlingen bij.
Dubuffet
Pas op het einde van zijn leven komt er enige interesse van kunstkenners. Enkele bezoekers willen zelfs een beeld kopen. Maar hij kent niets van kunst, zo zegt Filippo zelf, en hij denkt er niet aan zijn onderdanen te verkopen. Wanneer een journalist hem vraagt waarom hij niets anders doet dan stenen uit de grond halen om daar hoofden en fallussen van te maken, antwoordt de weinig spraakzame kunstenaar die geen kunstenaar is: “Ik zoek de grote oermoeder. Binnen in de aarde ligt het zaad van de mens.”
Filippo Bentivegna sterft in 1967, op 78-jarige leeftijd. Kort na zijn dood arriveert er een medewerker van de beroemde kunstenaar en kunsttheoreticus Jean Dubuffet. Via enkele verwanten van de overledene koopt hij twee hoofden, later gevolgd door nog meer werken. Ze komen via Dubuffet uiteindelijk terecht in de “Collection de l’Art Brut” van het museum van Lausanne, waar vooral werken van psychiatrische patiënten worden tentoongesteld.
Na de dood van Bentivegna lag zijn betoverde tuin er jarenlang verwaarloosd bij. Duizenden beelden, vooral de meest erotische exemplaren, werden ontvreemd. Ze staan nu wellicht als ornamenten in allerlei tuinen of interieurs, of maken deel uit van geheime privécollecties. Uiteindelijk besloot de overheid het Castello Incantato om te vormen tot een openluchtmuseum. Er kwam een wandelpad en de resterende sculpturen werden stevig vastgemetseld. Van de naar schatting 20.000 beelden die Filippo Bentivegna in de loop van bijna een halve eeuw maakte, zijn er vandaag nog zo’n 3.000 over. Waartoe een liefdestrauma zoal leiden kan…
Film (21 min.) over het leven van Filippo Bentivegna:
