Je ziet ze toevallig, op straat, in een kerk, in een bedevaartsoord: de ex-voto, offeringen aan een heilige of aan de Madonna. Een paar krukken van een genezen kreupele, een zilveren hart van een hartpatiënt, een wassen afbeelding van een baby geofferd door een vrouw die na een lange periode van onvruchtbaarheid zwanger werd, een schilderijtje van een schip dat een orkaan heeft weerstaan. De voorwerpen zijn niet noodzakelijkerwijze kostbaar, maar ze hebben een uitdrukkelijk verband met de aard van de verkregen gunst, ‘per grazia ricevuta’.
Vooral in het zuiden van Italië is deze traditie van populaire vroomheid goed voelbaar.
In het stadje Pomigliano d’Arco, op enkele kilometers van Napels, beleef je een indrukwekkend schouwspel als je de kerk van de Madonna dell’Arco binnenkomt. De Lieve Vrouw die in de jaren 1400 op een boog van een overgebleven Romeinse aquaduct werd geschilderd zou met de dagen van gelukkig naar melancholisch en triest veranderen en heeft door de eeuwen heen heel wat mirakels geïnspireerd, niet alleen bij een uitbarsting van de Vesuvius of tijdens een pestepidemie maar ook in het dagelijks leven van de bedevaarders die de hulp van de Madonna inroepen.
Duizenden geschilderde en beeldende ex-voto’s verhalen de bekomen graties en de doorstane rampen, een authentieke historische verzameling die teruggaat tot in de 15de eeuw, één van de belangrijkste en meest gekende in heel Italië. Zilveren en metalen lichaamsdelen voor wonderbaarlijke genezingen, doodskistjes van stervenden die overleefden door toedoen van de Madonna, maar ook scheepsonderdelen afkomstig van schepen die net geen schipbreuk hebben geleden of waarvan de bemanning gered werd door de tussenkomst van de Onze-Lieve-Vrouw. In de kerk hangen ook heel wat zeventiende-eeuwse schilderijen, enkele van de hand van de illustere Napolitaanse schilderscholen. De letters V.F.G.A. laten geen twijfel dat het wel echt ex-voto’s zijn: ‘Votum feci et gratiam accepi’, Ik deed een wens en bewam gratie.
Deze votieve tabletten zijn niet alleen kleine kunstvoorwerpen, het zijn echte documenten die op een originele manier een dwarsdoorsnede van het leven vertellen.
Zoals in het zuiders stadje Sorrento, sinds de tijd van de antieke Romeinen de thuishaven van zeelieden. Het is naar dit verleden dat de meer dan tweehonderd geschilderde ex-voto’s verwijzen die in de kerken van het schiereiland van Sorrento worden bewaard. Meer dan de helft vind je terug in de crypte van de Basiliek van Sant’Antonino, de beschermheilige van Sorrento, die volgens de legende een kind had gered dat ingeslikt was door een walvis. Ook de botten van de walvis zijn tentoongesteld maar de aandacht van de bezoekers gaat naar de boeiende getuigenissen van de ex-voto’s die je de gevaren van het zeeleven heel realistisch voor ogen brengen.
Ook in Rome vind je in niet alleen in de kerken maar ook in de meest ondenkbare en halfverborgen hoeken van de stad, op muren en kiosken, de suggestieve ex-voto’s.
Als je in de buurt van Piazza Navona bent, zoek dan naar de Basiliek van de Heiligen Trifone en Agostino, gelegen in de wijk van Sant’Eustacchio. Het is één van de eerste Romeinse kerken gebouwd in de Renaissance en je zou ze wel een Kerk voor vrouwen kunnen noemen. Ze herbergt de Madonna di Loreto, ook wel Madonna van de Bedevaarders genoemd, één van de bekendste meesterwerken van Caravaggio. De exuberante schilder nam in deze kerk zijn toevlucht om te ontsnappen aan zijn arrestatie nadat hij een notaris op Piazza Navona had verwond, die hij ervan beschuldigde te veel aandacht aan zijn geliefde te hebben besteed. In het verleden stond de basiliek ook bekend om het toelaten van de courtisanes, aan wie de eerste banken waren voorbehouden, om hen te beschermen tegen de aanblik van de bevolking.
Maar een populaire ereplaats gaat naar de mooie zestiende-eeuwse marmeren sculptuur De Madonna del parto van Jacopo Sansovino, misschien wel de meest gerespecteerde van de Romeinse Madonna’s, beschouwd als de beschermster van de vrouwen die zwanger zijn of willen zijn. Het standbeeld is omringd door ex-voto’s. Vele Romeinse vrouwen gaan ook vandaag nog naar deze Madonna om te bidden en hun geloof en toewijding te manifesteren. Niet zelden zie je een vrouw de voet van de Madonna aanraken en kussen in de hoop op een gelukkig zwangerschap.
Wie zich echt wil inleven in de wereld van de ex-voto’s, mag de ervaring van het Sanctuarium van de Divino Amore niet missen. Het is een bedevaartsoord, gelegen tussen Via Ardeatina en via Appia, dat de Romeinen heel dierbaar is, getuige hiervan de vele ex-voto’s voor verkregen gunsten. Elke zaterdag, van Pasen tot eind oktober, is er een nachtbedevaart te voet, met vertrek om middernacht vanaf Piazza di Porta Capena, in de buurt van het Circus Maximus . Bij het ochtendgloren bereik je na 14 km het heiligdom waar de mis van de pelgrim wordt gevierd.
Je moet zelfs geen bedevaart doen om te zien dat de traditie van ex-voto’s in onze digitale samenleving nog goed aanwezig is. In de populaire wijk van Largo Preneste, in het oostelijk gedeelte van de stad Rome heb je de Portonaccio, een muur van kleine votieve platen, harten, kettingen, rozenkransen, kruisen, bloemen en lichtjes rond de mozaïek van de Madonna del Perpetuo Soccorso, die de wijk zou beschermd hebben tijdens de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog. De ook heel recente ex-voto’s zijn een suggestief, zelfs ontroerend en misschien ongewoon prikbord van het leven, de problemen en de hoop in ons dagelijks leven.
