Reeks “Achter gesloten deuren in Rome”; tekst en foto’s door Bart Tordeurs.
In Rome kun je honderden plekken bezoeken zoals musea, kerken en archeologische sites. Toch zijn er nog heel wat plaatsen waar je als toerist niet zomaar kunt binnenstappen en een kaartje kunt kopen aan de kassa.
In deze reeks nemen we je mee voor een blik achter enkele van die gesloten deuren omdat ze in gebruik zijn als ambassade, privé-paleis, kantoor of omdat er geen geld is om de plek open te stellen voor het publiek. In dit artikel houden we halt bij een van de weinige Liberty villa’s die je binnen kunt bezoeken: de Villino Ximenes.
Stile Liberty
Bij Art Nouveau denk je eerder aan Brussel, Parijs of Barcelona dan aan Rome. Toch maakte deze kunstrichting ook in Rome faam onder de naam Stile Liberty aan het eind van de 19de- tot begin 20ste eeuw. Vooral de nieuwe rijken zoals topbankiers, industriebaronnen maar ook de overheid hadden de middelen om een gebouw op te trekken in deze nieuwe maar peperdure bouwstijl.
Liberty (of Art nouveau) is een totaalstijl. Naast architectuur omvat het ook design, muziek, sculpturen, posters en publiciteit, juwelen, glas – en metaalwerk, literatuur, fresco’s, mozaïek en houtsnijwerk. Elk metier had zijn eigen vaardige ambachtslieden die naargelang hun faam en expertise de prijs konden opdrijven. Wie een gebouw in Liberty bestelde, gaf de architect de vrijheid om alles maar dan echt alles te ontwerpen. Van ramen, deuren, meubels, servies, balustrades tot de tuin.
Ettore Ximenes
Eigenaar en opdrachtgever is geen bankier of industrieel maar een rijke beeldhouwer: Ettore Ximenes. Geboren in 1855 te Palermo en gestorven in 1926 te Rome. Tot 1920 maakte hij vooral monumentale sculpturen voor Italiaanse steden. Tussen 1920 en zijn dood richtte hij zich uitsluitend op de buitenlandse markt zoals Amerika, Brazilië en Argentinië.
De familie Ximenes was een adellijke familie uit Palermo met Spaanse roots. Zijn vader en ooms waren helden uit de Risorgimento, iets waar hij zeer fier op was. Hij studeerde Schone Kunsten in Palermo en Napels en verhuisde nadien voor enige tijd naar Firenze.
Na een studiereis in Parijs werd hij directeur van het Istituto d’Arte di Urbino en begon hij veel werken te produceren waaronder bronzen standbeelden van illustere personages zoals de koning maar ook religieuze en mythische figuren. In Rome maakte hij onder andere het marmeren sculptuur “Il Diritto” voor het Vittoriano.
Hij trouwde twee keer en kreeg acht kinderen. Je vindt zijn laatste rustplaats in de familiekapel Ximenes op het Cimitero del Verano (Rome). In Rome leerde hij Ernesto Basile kennen, een architect en stadsgenoot uit Palermo die heel wat Liberty gebouwen mocht optrekken. Hij werkte mee aan de nieuwe aula van het Italiaanse parlement (Palazzo Montecitorio) en in Palermo ontwierp hij de fraaie Villino Florio (vandaag gratis te bezoeken).
Samen met Leonardo Paterna Baldizzi, een professor bouwkunde uit Palermo, werd het ontwerp voor de allereerste Liberty villa in Rome getekend. De villa werd gebouwd in 1902 in de wijk Nomentano langs de Viale Regina Margherita. Dat was in die tijd een zeer logische keuze omdat het een wijk in volle expansie was en ontworpen naar het voorbeeld van Parijs met brede boulevards en vernieuwende chique architectuur.
Bezoek aan de villa
Wie vandaag voor de gevel staat, moet even door een lelijk tankstation kijken… een stedenbouwkundige dwaling uit vorige eeuw. We zien een sierlijk vierkant gebouw met 2 etages verbonden met een breed fries vol figuren dat langs de volledige gevel loopt. De muren zijn niet uit baksteen maar uit gepolijste Siciliaanse tufsteen. De figuren op de fries zijn door de kunstenaar ontworpen en stellen een rij kunstenaars voor die hij tijdens zijn leven en werk in Rome ontmoette.
Na zijn dood komt de villa in handen van zijn erfgenamen die het verdelen in appartementen. In 1950 werd het verkocht aan een katholieke vereniging die er het “Collegio Universitario Villa Ximenes” vestigt. Vandaag is het een rusthuis voor gepensioneerde zusters Theresianen. De enkele zusters die er nog wonen, zetten af en toe de deuren open voor een bezoek onder leiding van een gids van een culturele vereniging zodat je het interieur kunt bewonderen.
Hoewel er de voorbije decennia wel wat aanpassings- en renovatiewerken zijn uitgevoerd, is de villa min of meer gebleven zoals die oorspronkelijk gebouwd was. Het interieur is rijk versierd met friezen, stuc-decoraties, gekleurde glasramen en keramische tegels met gestileerde bloemen- en plantenmotieven van de hand van de kunstenaar.
Wanneer we de villa betreden, komen we via een smalle inkom in een fraai versierde centrale hal. Het plafond is beschilderd met taferelen uit de middeleeuwen. Het aangrenzende salon is zijn originele meubilair jammer genoeg verloren maar de decoraties op muren en plafond zijn intact gebleven. Op het fries zien we beroemde figuren als Bernini, paus Urbanus VIII, kardinaal Mazarin en Lodewijk XIV van Frankrijk.
De rijkst versierde en tevens best bewaarde ruimte is de eetkamer waar je ten volle kunt genieten van de creativiteit van Ximenes. Er is gegraveerd leer op de muren, er zijn de decoratieve bloemen die een mozaïek-verguld effect creëren op de muren, er is het origineel meubilair dat versierd is met bronzen elementen, er is een geschilderd fries dat bovenaan door de hele kamer loopt met afbeeldingen van voeding in de verschillende seizoenen.
Op het plafond houden dansende vrouwen een bloemenkrans vast. Een groot smeedijzeren raamrooster geeft licht aan de hele kamer. Hier voel je je werkelijk terug gekatapulteerd met een tijdmachine naar de beginjaren van de 20ste eeuw. Een magische belevenis.
Praktisch: te bezoeken met gids. Check het programma van bv. romasparita.eu of romaguida.com waar het af en toe op de kalender staat geprogrammeerd.
