Een van de meest suggestieve archeologische sites van Italië is het Teatro Sannitico, in de buurt van Pietrabbondante. Een complex dat zich terrasvormig uitstrekt op de groene flanken van de bijna duizend meter hoge Monte Saraceno, te midden van de eindeloos voortrollende heuvels van Molise, op de grens met Abruzzo.
De naam Teatro Sannitico doet veronderstellen dat het hier om een theater gaat; dat is ook wat bij de eerste aanblik van het monument in je opkomt. Maar dat is het niet. En denk je bij theaters uit de Italiaanse Oudheid aan iets Romeins, dan gaat ook dat in dit geval niet op.
Wat is het dan wel? Eerst even over ‘Sannitico’: de Sannieten waren een Italisch volk dat in de binnenlanden van Campania, Molise en Abruzzo woonde. Het waren rivalen van de Romeinen, met wie zij in de tijd van de nog jonge republiek (4e-3e eeuw voor Christus) diverse oorlogen uitvochten in een poging om de Romeinse expansie in Centraal-Italië te stoppen. Ook na deze zogeheten Sannitische Oorlogen bleven ze de Romeinen nog een tijd lang het leven zuur maken.
Op deze afgelegen plek een theater aanleggen zou absurd geweest zijn, want er zijn hier geen belangrijke steden en verbindingen. Die waren er ook destijds niet. Het complex was dan ook niet bedoeld voor theateropvoeringen, maar fungeerde als een nationaal heiligdom van de Sannieten. De theatervormig aangelegde constructie was een soort van vergaderplaats, die samen met de twee direct naastgelegen tempels (en nog een aantal andere gebouwen) een politiek en religieus centrum vormde. Ons klinkt die combinatie misschien vreemd in de oren, maar in de Oudheid waren politiek en godsdienst nauw met elkaar verbonden. De naam Santuario Italico (Italisch heiligdom), zoals het complex ook genoemd wordt, is eigenlijk beter gekozen.
Van het theater, het ‘auditorium’ dus, zijn nog een aantal ringen behoorlijk intact. De afzonderlijke zitplaatsen zijn uit één steenblok gehouwen en hebben schuin oplopende rugleuningen. Misschien duurden vergaderingen toen ook al lang en was zitcomfort daarom belangrijk… Ook de decoraties aan de begin- en eindpunten van de ringen zijn nog goed zichtbaar. Sommige zetels zijn voorzien van tekens, die aangeven voor wie ze bedoeld waren. Dit duidt erop dat de Sannieten, wellicht naar Romeins voorbeeld, een georganiseerde staatsvorm met functiescheidingen kenden. In totaal moet het theater plaats geboden hebben aan zo’n 2500 mensen! Hun bijeenkomsten waren blijkbaar echte volksvergaderingen, geen onderonsjes van een kleine elitaire kliek.
Van de tempels resteren alleen de basis, het podium, maar uit de gevonden brokstukken blijkt dat hierop Griekse zuilen hebben gestaan. Zeker is ook, dat de tempels versierd waren met mozaïeken.
Misschien is deze achtergrondinformatie niet eens interessant voor wie zich gewoon wil onderdompelen in de mystieke sfeer van een unieke, sacrale plek als deze. Dat gaat namelijk als vanzelf, want al waren hier geen theateropvoeringen, dit ‘theater’ is als het ware zijn eigen schouwspel. Verder spektakel is volstrekt overbodig en zou zelfs ongepast zijn. Ga zitten op het gras, aan de voet van de hoofdtempel, kijk over het theater heen, over de heuvels daarachter naar de verre horizon die zich uitstrekt onder de blauwe lucht, en je ziet een eeuwig onveranderlijk, alleen met de seizoenen meebewegend toneeldecor. De opvoering voltrekt zich in absolute stilte, alleen onderbroken door het gekwetter van vogels, terwijl het stilstaande beeld enkel wordt verstoord door het gefladder van vlinders. Het duurt niet lang, of je wordt je op een weldadige manier bewust van je eigen nietigheid, maar ook van je verbondenheid met een groter geheel. Of de Sannieten mediteerden weet ik niet, maar het is hen wel gelukt om er de perfecte omstandigheden voor te creëren.
Als je hier toch bent, sla het dorp Pietrabbondante niet over. De naam van het dorp laat er geen misverstand over bestaan, dat er aan steen geen gebrek is, en zo is het. Huizen en steegjes liggen ingeklemd tussen de rotsmassa’s die als schubben uit de grond rijzen. Toch dient ook hier het gemak de mens, want overal waar gebouwd is – let op de gevels van de belangrijkste kerk, de Santa Maria Assunta – kom je steenblokken tegen, die zijn weggesleept uit het heiligdom van de Sannitische voorouders. Dat was immers slechts een heidens monument.
