De belangstelling voor de steeneik in ons land wordt nog elk jaar groter. De klimaatverandering met zachtere winters en de droge zomers maken de wintergroene plant in onze streek steeds gebruiksvriendelijker. Heel veel van deze bij ons aangeplante bomen worden opgekweekt in Italië, de streek rond Pistoia in het bijzonder. Maar wie Italië wat beter kent heeft zeker al stil gestaan bij de omvang en het gebruik van de bomen in de laars van Europa.
Deze eik, die typisch is voor Italië en het Middellandse-Zeeklimaat, vertegenwoordigt binnen zijn geslacht de edelste van de eiken, wegens zijn altijdgroen gebladerte en zijn trage groei. Het wintergroen zijn is de reden van het alsmaar groter wordende succes van deze plant als sierboom, bij ons in Midden- en Noord-Europa, waar enkel een bomenpopulatie van bladverliezende planten bestaat.
In Italië is de steeneik alomtegenwoordig ten zuiden van de Apennijnen. In het algemeen leeft deze plant tot 1800 meter boven de zeespiegel. In verschillende studies is gewezen op het sterke verband tussen de klimaatverandering en de verspreidingsgebieden van de steeneik. Uit gegevens is gebleken dat de stijging van de gemiddelde temperatuur het verspreidingsgebied van deze plant verschuift en doet toenemen. De volgende figuren tonen de theoretische toename van het verspreidingsgebied van de steeneik.
De toename van het verspreidingsgebied van de steeneik
Van 1961 tot 2080 zien we hoe de verspreiding nog aanzienlijk zal toenemen. Met name in Italië is er een uitbreiding van het verspreidingsgebied naar de interne zones van de Apennijnen, naar de Voor-Alpen en naar de noordoostelijke zones. Een ander land waar we getuige zijn van een echte radicale verandering in het verspreidingsgebied van de steeneik is Frankrijk; in dit land breidt hij zich, van een verspreiding langs de Middellandse Zeekust, uit naar het noorden: Toulouse, de Atlantische kust en de kust van Bordeaux.
Het is een zeer langzaam groeiende en dus langlevende plant, die als boom of struik kan worden gekweekt. Enkele van de meest interessante aspecten van deze plant zijn allereerst zijn wortelstelsel; dit is zeer ontwikkeld en garandeert de plant de mogelijkheid om zich aan de grond te verankeren, zelfs in de aanwezigheid van stenen of rotsen.
De bladeren van deze planten zijn zeer hard, stijf, glanzend aan de bovenzijde (door de aanwezigheid van was) en behaard aan de onderzijde. Deze bladkenmerken geven de steeneik een grote tolerantie tegen de hete en droge mediterrane zomers, maar dus ook steeds meer bij ons.
Bij temperaturen beneden -12 °C begint ernstige schade aan de planten op te treden, waardoor het overleven van de plant in gevaar komt, vooral als jonge planten worden aangetast. Benadrukt moet echter worden dat, net als bij alle andere planten, de koude tolerantie sterk wordt beïnvloed door de vochtigheidsgraad, de wind, de blootstelling of bescherming en het tijdstip op het jaar.
De steeneik bloeit ongeveer in mei en de vrucht, de eikel, rijpt in de herfst, in oktober. Eikels van de steeneik zijn de zoetste van alle eiken, en daarom worden eikels van de steeneik in de boerentraditie al heel lang gebruikt voor de productie van meel dat wordt gebruikt bij de bereiding van brood en gebak. Voor de productie van “eikelmeel”, gebak en andere bakkerswaren worden eikels van de ondersoort rotundifolia, ook bekend onder de naam Quercus ballota, gebruikt. Deze eikels zijn zoeter. In Spanje worden eikels van de steeneik gebruikt als varkensvoer voor de productie van Iberische ham.
De steeneik werd door verschillende volkeren, Etrusken en Romeinen, beschouwd als een gelukbrengende of goddelijke boom. Veel bossen met steeneiken, zoals dat van Monteluco, waren zelfs heilige plaatsen. In de Romeinse tijd geloofde men dat de steeneik een orakelplant was omdat hij bliksem aantrok. Tot op de dag van vandaag is er een legende over de Ionische Eilanden overgeleverd. Er wordt gezegd dat nadat Christus ter dood was veroordeeld, de beulen op zoek gingen naar hout om het kruis te bouwen. Alle bomen wilden zich niet aanbieden en braken in duizend stukken bij de slag van de bijl, maar de steeneik deed het tegenovergestelde en bood zich aan Christus aan. De steeneik was de enige boom die begreep hoe hij zichzelf moest opofferen.
Ook al heb ik het niet zo voor het gebruik van veel Mediterrane planten bij ons, toch vrees ik dat het niet zo lang meer gaat duren voor er een steeneik in mijn tuin terecht komt, als is het maar om me te doen herinneren welke pracht exemplaren in Italië te zien zijn.
