“Wij zagen hoe door de aardbevingen de zee als het ware zichzelf verzwolg en werd teruggedrongen. In elk geval was het strand breder geworden en bleven veel zeedieren op het droge zand achter. Aan de landzijde hing een zwarte en dreigende wolk, gescheurd door kronkelende en sidderende flitsen van vuur en lange vlammende stralen spuwend; het leken bliksemschichten maar zij waren groter…”
Zo beschrijft Plinius de Jongere, 27 jaar later, wat hij zich herinnert van de verwoestende uitbarsting van de Vesuvius in zijn brieven aan Cornelius Tacitus. Hij was pas 17 in het beruchte jaar 79 na Christus, toen de berg komaf maakte met alle omliggende dorpen waaronder Pompei, Herculaneum, Stabiae en andere plekken rond de baai van Napels. Tijdens de uitbarsting verloor hij zijn nonkel Plinius de Oudere, die zoals vele anderen stikte in de zwaveldampen. In zijn brieven naar Tacitus zijn we getuige van de fantastische kracht waarmee de Vesuvius toen vernieling zaaide, en lezen we over een tsunami.
Van Somma tot Vesuvius
De Vesuvius ontstond ongeveer 25.000 jaar geleden in een gebied waar zich al honderdduizenden jaren vulkanische activiteit vertoont. Onder de vulkaan schuren tektonische platen langs elkaar heen: de Afrikaanse en de Euraziatische. Vandaar het grote aantal aardbevingen in het gebied.
Vóór de legendarische uitbarsting van ’79 was de Vesuvius een berg met steile flanken van 2300 meter hoog, de Monte Somma. De hellingen waren heel vruchtbaar en bedekt met wijngaarden en akkers. Het gebied rond de berg was dicht bevolkt en heel wat Romeinse villa’s tooiden het onderste gedeelte.
De vulkaanuitbarsting van ’79 werd voorafgegaan door een aantal aardbevingen die de bewoners niet verontrustten omdat ze die gewoon waren. De voortekenen van een eruptie werden ook niet herkend want de Monte Somma stond toen nog niet gekend als stratovulkaan. Het was gewoon een “berg”. En toch liet hij een as-pluim vrij enkele dagen voor de ramp, maar ook dat teken werd genegeerd door de bewoners.
De uitbarsting was geweldig en verliep in twee fasen: een pliniaanse (genoemd naar …) eruptie die bijna 20 uur duurde en een regen van puin ten zuiden van de vulkaan veroorzaakte; en een zogenaamde pyroclastische stroom die naar het noord-westen was gericht en tot aan Misenum kwam. Plinius de Jongere zag de eruptie vanuit Misenum, aan de overkant van de Golf van Napels: “Ik kan het vergelijken met een pijnboom; omdat het omhoog schoot tot een hoogte in de vorm van een lange slurf, die uitspreidde aan de top alsof het takken waren…”.
Na de uitbarsting, toen het licht terugkeerde na een tijd van duisternis door de dikke aswolk, was de berg gereduceerd tot ongeveer de helft: een groot deel van de oorspronkelijke top van de Monte Somma was weggeblazen, en de uitbarsting had een tweede vulkaankegel binnen de Somma-krater gecreëerd. Wat je vandaag ziet van de Vesuvius zijn de restanten van de Somma krater, slechts 1281 meter hoog. Er kwamen naar schatting 25.000 mensen om het leven, en toch werd het hele gebied rond de Vesuvius achteraf opnieuw dicht bevolkt. Zelfs wat er vandaag nog van overblijft is waanzinnig mooi: het is één van de mooiste kraters die ik ken die je rakelings aan de rand kan bewonderen.
Op naar Il Gran Cono
Jaarlijks beklimmen zo’n kwart miljoen mensen de Vesuvius. Ondanks het feit dat de vulkaan momenteel “slaapt”, is het nationaal park meer dan de moeite waard. Er zijn paden aangelegd die langs de flanken naar de top leiden. In mei en juni leveren de lagere hellingen een weelde aan gele brem, rode valeriaan en andere bloemen- en plantenpracht. Op de top heb je een wijds uitzicht over de baai van Napels, de rest van Campania en Lazio.
Zorg voor goede schoenen en een sweather als je naar de top wil want het kan goed waaien en frisser zijn. Daar kan je ook nog afdalen in de prachtige krater zelf, maar wel met gids. Er zijn verschillende mogelijkheden om met het openbaar vervoer of met de auto tot vlak bij de top te komen, maar de parkeermogelijkheden zijn niet altijd evident, en ook niet het kruisen van bussen in het hoogseizoen. En toch zal je de laatste 200 meter te voet moeten trotseren voor zo’n 1,5 km. Wil je de belevenis “all the way”, dan neem je te voet het natuurtraject “Il Gran Cono” nr 5 vanuit Herculaneum, dat je écht de vulkaan laat beleven in zijn slaap.
Over tijd
Sinds de reuze-uitbarsting die Pompei en Herculaneum volledig in de as zette, is de vulkaan nog talrijke keren uitgebarsten. De meest memorabele eruptie van het recente verleden was in 1631, toen opnieuw vele dorpen werden verzwolgen onder lavastromen en ongeveer 3000 mensen om het leven kwamen. In 1906 en 1944 waren er ook nog erupties met lavastromen en doden.
Volgens vulkanologen blijft de Vesuvius een uiterst gevaarlijke vulkaan, misschien wel één van de gevaarlijkste ter wereld, omdat de huidige rustperiode de langste in de geschiedenis is en de vulkaan gekend is om plotseling extreem explosief uit te barsten, zodat de bevolking die er zo dicht rond woont amper tijd heeft te ontsnappen. Men zegt dat de vulkaan over tijd is, want eigenlijk had er al lang een nieuwe reuze explosie moeten zijn, ook al zijn er nu nog geen voortekenen.
Evacuatieplan
Dorpen en steden komen en gaan, net zoals de welvaart, wijngaarden en het gemoedelijke leven rond Napels en haar verrukkelijke baai. En toch is er een noodplan om het dicht bevolkte gebied te ontruimen vanuit een gedefinieerde rode zone waar de kans op pyroclastische stromen het grootst zou zijn ingeval een plotse uitbarsting. Er is al veel kritiek geweest dat deze evacuatie niet snel genoeg zou zijn ingeval een catastrofe zich zou voordoen, en andere prioriteiten in de regio nemen vaak de bovenhand. Ondertussen wordt de Vesuvius stevig in de gaten gehouden door de Osservatorio Vesuvio met een netwerk van seismische stations, gecombineerd met radars die de bewegingen van de grond meten. Ook de gassen die uit de rokende fumarolen komen worden goed geanalyseerd. Tot op heden is er geen magma binnen een straal van 10km onder de oppervlakte van de vulkaan gemeten, wat de gemoederen gerust houdt. Maar hoelang zal dat nog zo blijven?
