Cività di Bagnoregio, een geïsoleerd dorpje in de prachtige vallei van de ‘calanchi’, schittert in de zomer door zijn warme goudkleuren. Bij mist baadt de Cività in een mysterieus aandoende magische sfeer en priemt het dorpje trots boven de wolken uit. Zelf bezoek ik regelmatig deze bijzondere plek en telkens opnieuw weet de Cività me te bekoren met haar overweldigend, haast irreëel zicht.
Te voet
De Cività is een deelgemeente van Bagnoregio, maar ooit was het omgekeerd: de Cività was het belangrijkste centrum en Bagnoregio slechts een gehucht. Beide gemeenten waren verbonden door een natuurlijke heuvelrug. Door erosie en enkele aardbevingen (onder andere in 1695) werd de Cività echter ontkoppeld van zijn naaste buur. De aardbevingen veroorzaakten veel schade en na de laatste schok in 1794 besloten veel mensen het dorp voorgoed te verlaten en zich te vestigen in Bagnoregio. Ook de bisschoppelijke zetel en kathedraal werden hiernaartoe verplaatst.
Na de aardbeving van 1794 bouwde men een stenen brug, die in de Tweede Wereldoorlog vernield werd. In 1965 kwam er een definitieve brug in cement. Deze voetgangersbrug is 300m lang en vormt de enige toegang tot het dorpje. Er rijden dus geen auto’s en voor de bevoorrading worden Vespa Ape’s gebruikt.
‘La città che muore’
Om het regenwater te kanaliseren, voerden de Etrusken werken uit, die werden voortgezet door de Romeinen na hun komst in 265 voor Christus. Maar erosie is steeds een dreiging geweest voor het dorpje. Bonaventura Tecchi, een germanist en geboren in de Cività in 1896, beschreef zijn geboorteplek daarom als ‘la città che muore’ (de stervende stad). Ook in de jaren ‘90 van de vorige eeuw zakte een heel stuk van het plateau naar beneden. De inwoners van het nabijgelegen Lubriano herinneren zich deze dag alsof het gisteren was en dachten dat de aardverschuiving een nieuwe aardbeving was. Zelfs vorig jaar nog moest het restaurant gelegen aan het begin van de voetgangersbrug zijn deuren sluiten wegens een verzakking. Vanaf de 15de eeuw tot op heden vonden er in totaal niet minder dan 134 grondverschuivingen plaats!
Openluchtmuseum
Na een stevige klim bereikt men de middeleeuwse toegangspoort, de Porta Santa Maria. Aan weerszijden van de poort bevinden zich 2 basreliëfs van leeuwen met een mensenhoofd in hun klauwen. Het is een verwijzing naar de overwinning die de inwoners behaalden in 1457 bij hun opstand tegen de heerschappij van de Monaldeschi, een adellijke familie uit Orvieto. Ooit waren er 5 toegangspoorten, maar de 4 andere poorten zijn – u raadt het nooit – afgebrokkeld en dus verdwenen.
Via de poort komt men in het kleine stadje terecht, een waar openluchtmuseum met veel middeleeuwse huizen en palazzi. Op het marktplein, in de Chiesa San Donato, is een 15de-eeuws houten kruisbeeld van de school van Donatello te zien, dat ieder jaar op Goede Vrijdag wordt rondgedragen in de processie.
De Tonna
Het marktplein is ongeplaveid. Tweemaal per jaar wordt hier immers de ‘Tonna’ gehouden, te vergelijken met de palio van Siena. In tegenstelling tot zijn beroemde broer, waar de koers met paarden wordt gereden, gebruikt men in de Cività enkel ezels. De Tonna vindt plaats op de eerste zondag van juni en de tweede zondag van september. Het woord Tonna betekent ‘ronde koers’, een verwijzing naar het ronde parcours dat de ruiters met hun ezels afleggen. De ezels zijn steeds belangrijk geweest als werkkracht voor de arme boeren in de vallei en werden ingezet als transportmiddel langs de moeilijk berijdbare wegen tussen de Cività en de vallei.
Eveneens op het marktplein vindt men het oude Palazzo Comunale, waar sinds kort een geologisch museum in ondergebracht is. Men komt er te weten welke middelen van preventie en monitoring men vandaag inzet om de historische risico’s van instabiliteit te verminderen. Wilt u heerlijk genieten van het zicht van het mooie Piazza Grande ? Neem dan even de tijd om op de lange stenen bank voor het museum plaats te nemen, ook wel « het salon » van de Cività genoemd. Andere bezienswaardigheden in het dorp zijn een 16de-eeuwse olijfmolen en het geboortehuis van San Bonaventura, de patroonheilige van Bagnoregio.
De Cività als filmset
Door zijn suggestieve positie en middeleeuwse uitzicht werd de Cività al dikwijls gebruikt als set voor diverse films, waaronder ‘I due colonelli’ uit 1962 met als protagonist de legendarische Toto en ‘Pinocchio’ uit 2009. Vorig jaar nog maakte de Nederlandse warenhuisketen Albert Heijn een geslaagd promotiefilmpje dat zich eveneens afspeelde in de Cività.
Bekende inwoners
De laatste jaren hebben de toeristen de weg gevonden naar de Cività en zijn er diverse restaurantjes en toeristenwinkeltjes bijgekomen. Sinds 2013 moet men een klein bedrag betalen om de Cività te bezoeken. In de zomer kan het er « Toscaans » druk zijn, allesbehalve prettig voor de inwoners van het dorpje, ook al zijn die op twee handen te tellen: enkele Amerikanen en een aantal Italianen die er een B&B uitbaten.
Toch wonen er ook 3 Italianen waarvan de namen mogelijk een belletje doen rinkelen: de populaire Italiaanse zanger Claudio Baglione bezit de toegangspoort Porta Santa Maria met het aanpalend huis, de gevierde filmregisseur Giuseppe Tornatore (bekend van onder meer Nuovo cinema Paradiso) heeft een huis met een mooie tuin, recht tegenover het geboortehuis van San Bonaventura en Paolo Crepet, de in Italië gekende psychiater en socioloog, woont er met zijn gezin in het vroegere bisschoppelijk paleis. Dit laatste huis werd door een bekend Italiaans tijdschrift voor architectuur uitgeroepen tot één van de mooiste huizen ter wereld.
De Cività di Bagnoregio staat terecht op de lijst van ‘i borghi più belli d’Italia’. Jammer genoeg behoort het ook tot de meest bedreigde monumenten ter wereld. Ondanks de vele inspanningen om erosie tegen te gaan, beweren sommigen dat de Cività de strijd tegen de natuur niet zal kunnen winnen en dat zijn voortbestaan bedreigd is voor de volgende generaties. Een reden te meer om dit ongewone, sprookjesachtige stadje nog snel even te bezoeken!
