Het hoeft niet altijd met een grote K of C te zijn. Wie kriskras Italië doorkruist en in de meest onooglijke dorpjes halt houdt kan er plots mee geconfronteerd worden: populaire, naïeve kunstwerken die het plaatsje opfleuren. Het gaat om lokale artiesten die voornamelijk met beelden en muurschilderingen hun dorp op de kaart willen zetten. Vaak is het een terugblik op het verleden dat verheerlijkt wordt, maar heel hard was. De moderne rage van StreetArt waarbij in de grote steden metershoge creaties gevels en bruggen opfleuren laat ik hier buiten beschouwing.
Een Babylonische spraakverwarring
In Casalciprano (Molise) zijn we die middag heel alleen. Het stadje lijkt wel uitgestorven. Niet verwonderlijk, want ook hier heeft de emigratie hard toegeslagen. De toevallige toerist wordt er reeds vanop het dorpspleintje uitgenodigd om de kunstroute te volgen. Bij elke afbeelding hoort een logboek met uitleg. Opvallend zijn de diverse thema’s: de dagelijkse arbeid, de kinderspelen, huiselijke taferelen, de feestelijkheden… Even divers zijn de kunstvormen. Soms verrassend modern, vaak nostalgisch.
Op een klein pleintje vinden we drie kinderbeelden. Ze spelen wellicht verstoppertje. Twee ervan zijn reeds licht beschadigd en werden (voor even?) tegen een muurtje geplaatst. Plots worden we door een jongeman in het Engels aangesproken. Aanvankelijk dachten we dat hij blij was om in zijn dorp eindelijk nog eens een andere taal te kunnen spreken. Tot hij ons vertelt dat hij in Canada woont. Zijn grootmoeder kwam wel hier vandaan. Het gesprek verloopt aanvankelijk niet zo vlot omdat er voortdurend geswitcht wordt tussen het Italiaans, Engels en Frans. Dat laatste omdat wij hem verteld hebben uit België te komen en in België spreekt iedereen Frans…
Of hij zich hier niet verveelde? Totaal niet. Het was voor hem een verademing om voor enkele dagen zijn eigen hectisch milieu te kunnen ontvluchten en te genieten van de rust van een quasi uitgestorven Italiaans dorpje. Al geeft hij zijn oma honderd procent gelijk dat ze indertijd emigreerde “want hier is echt niets te beleven”. Eigenaardig, een jonge dienster heeft ons ooit identiek hetzelfde verteld over Benevento: “Qui, non c’è niente!”
The Godfather
Onze tocht langs beeldjes, muurschilderijen en taferelen op keramiektegels leidt ons zelfs naar een terrasje met een wijds panorama waar een fotograaf ons opwacht. Het moet indertijd een hele gebeurtenis zijn geweest wanneer een dergelijke beroepsfotograaf het dorp aandeed. Ik laat me dan ook heel gewillig op de gevoelige plaat zetten. En dat mag letterlijk worden genomen want hier hebben we nog te maken met een echte portretfotograaf die voor elke opname een nieuwe plaat in het apparaat moet schuiven.
De scène doet me denken aan Savoca aan de oostkust van Sicilië. Ooit waren we daar verzeild geraakt op zoek naar mummies. Geen Egyptische, maar wel echte Italiaanse zoals bij de Kapucijnen in Palermo. Ook geen duizenden maar amper 17 worden er bewaard in een crypte van het klooster, ook weer van de Kapucijnen.
We waren enigszins verwonderd om zoveel Amerikaanse toeristen in het dorpje aan te treffen. Zo beroemd waren die mummies toch ook weer niet? Tot we op een terrasje aanbelandden om geconfronteerd te worden door het levensgroot silhouet van Francis Ford Coppola achter de camera. Eveneens met uitzicht op een prachtig panorama. Wisten wij veel dat hier enkele scènes gedraaid werden voor de film The Godfather. Ook toen fungeerde de locatie als bar. Nu worden er toeristen bediend.
Migratie en banditisme als identiteit
Ook in de buurt van het indrukwekkende kasteel van Melfi (Basilicata) vinden we de spelende kinderen terug terwijl we in Jelsi (Molise) voor het Palazzo Civico een verzameling strooien beelden ontdekken. Alles staat hier in het teken van La Festa del Grano zoals een astronaut of de Sint-Pietersbasiliek in stro. Lokale tradities of ambachten vormen al vaker het onderwerp om te vereeuwigen zoals in Castelfidardo (Le Marche) waar de accordeon centraal staat. In Sambuca di Sicilia prijkt dan weer een reuzenharp in het midden van een rotonde. Al zou dit eerder te maken hebben met de Griekse etymologische betekenis van de plaatsnaam.
Zeker in Midden en Zuid Italië vormt emigratie een thema. De beide voorbeelden komen opnieuw uit de Molise: Larino en Bojano. Beide plaatsjes kunnen bogen op een Romeins verleden. Vooral in Larino zijn er nogal wat resten te vinden. Op de eerste plaats uiteraard het amfitheater en enkele mozaïeken van de vroegere thermen. Voor het beeld van de emigrant uit Bojano moeten we naar de Cività Superiore. Hier is het duidelijk dat na de zoveelste aardbeving er een leegloop ontstond.
In de 18de een 19de eeuw waren de zuidelijke regio’s eveneens het toneel van sociale revoltes. Ook dat thema wordt vaak uitgebeeld. In onze trips door dorpjes in de heuvels en de bossen van Calabria, Basilicata, Campania… werden we vaak geconfronteerd met plaatselijke legendes rond het Brigantaggio of de strijd van de Briganten. De foto hieronder komt uit Roccamandolfi, vandaag meer bekend omwille van de Ponte Tibetano, een stalen hangbrug in de nabijheid van de ruïnes van een imposante burcht. Alle middelen zijn goed om het toerisme te lokken in de verarmde regio’s. Of het lukt is een andere vraag. Maar om hen een duwtje in de rug te geven plaats ik hier ook een foto van de befaamde brug.
Marc Vandenbon
Auteur van “Innemend Italië”
www.innemenditalie.be
