Isola Comacina is een prachtig eiland in het Italiaanse Comomeer. Het is 600 m lang, 200 m breed, heeft een omtrek van 2 km en een oppervlakte van 7,5 hectare. De “Fondazione Comacina” beheert het. Het vormt een onderdeel van de gemeente Tremezzo, in een kreek aan de westkust van het Comomeer. De inwoners van Ossuccio noemen het eiland nog steeds El Castell (kasteel). Maar wist je dat dit eiland één jaar een Belgische enclave was?
Een cadeau voor dapperheid
Italië vecht aan de zijde van België tijdens WO I. Na afloop van de gevechten schenkt de burgemeester van Sala Comacina, Giuseppe Caprani, de Belgische vorst Albert I in 1919 het eiland Comacina. Deze wil daarmee het Belgische volk en meer bepaald zijn vorst dank betuigen voor de dappere houding tijdens de Eerste Wereldoorlog. Gedurende een periode van één jaar is Comacina daardoor een Belgische enclave.
Op 18 mei 1920 staat Albert I het eiland weer af aan de Italiaanse staat, weliswaar onder voorwaarden. Het eiland moet een bestemming krijgen voor Italiaans-Belgische artistieke en archeologische doeleinden. Op het eiland moet men paviljoenen bouwen. Hierop zullen Italiaanse en Belgische kunstenaars een oase van rust vinden om ongestoord te kunnen verblijven en werken. De Academia Brera uit Milaan kreeg de opdracht om de wens van Albert I in werkelijkheid om te zetten.
Al in 1921 ziet de Accademia Brera af van het idee om ateliers te bouwen omwille van de kostprijs. De Belgische regering wil in 1925 dan zelf starten met de bouw van 5 ateliers, bestemd voor Belgische kunstenaars, en vraagt de Italiaanse Regering hetzelfde te doen voor Italiaanse kunstenaars. Om financiële redenen wordt dit voorstel afgewezen.
Na de Tweede Wereldoorlog stelt de Accademia Brera voor om 3 ateliers op te richten, bestemd voor Italiaanse en Belgische kunstenaars. De Belgische overheid verklaart op zijn beurt dat er geen geld is voor het project. Pas in de jaren 1950 worden uiteindelijk 3 ateliers gebouwd naar een ontwerp van de architect Pierino Lingui.
In 1927 wordt de Ente Morale Isola Comacina opgericht om in te staan voor het beheer van het eiland. Deze Stichting wordt onder de voogdij van het Italiaanse Ministerie van Onderwijs geplaatst. In 1993 worden enkele noodzakelijke werken uitgevoerd om opnieuw kunstenaars te laten resideren op het eiland.
Individuele kunstenaars
Gebruikt men het eiland vandaag nog voor het doel dat Albert I er wilde aan geven? Zeker! Een verblijf op Isola Comacina is bedoeld voor kunstenaars in alle disciplines die kaderen binnen het Kunstendecreet (muziek, dans, beeldende kunst, podiumkunsten, muziektheater…). Daarnaast reserveert men één periode voor de letteren. Omdat de locatie niet zo geschikt is voor groepscreaties, worden eerder individuele kunstenaars uitgenodigd. Ook duo’s zijn niet langer welkom als gevolg van bepaalde misbruiken de voorbije jaren.
Door de weersomstandigheden in de regio en de staat van de gebouwen kunnen de kunstenaarsresidenties enkel tijdens de periode juni tot half september gebruikt worden. Daarbuiten is het er te koud. De laatste Vlaamse kunstenaars die verbleven op Comacina zijn Sandra Delgadillo, Koen Broucke, Stief Desmet, Maïté Bailleul en tenslotte Johan De Boose, die in september 2015 op Comacina verbleef.
Etymologie
Een woordje over etymologie dan. De interpretatie van de afkomst van het adjectief “Comacina” staat niet helemaal vast. Meestal interpreteert men dit als “van Como” of “van het Comomeer”, dus als “eiland van het Comomeer”. Bepaalde auteurs leiden het woord echter af van het Griekse “νήσος κωμανίκεια” (neisos komanikeia). Giorgio Ciprio (eigenlijk: Georgios Kuprios, Byzantijns schrijver uit de 7e eeuw) noemde het eiland namelijk zo in zijn geografische werk.
De huidige eigenaar
Wie bezit momenteel het eiland? Onduidelijk. De Italiaanse Staat beschouwt zich als eigenaar maar de Accademia di Belle Arti de Brera spreekt dit tegen. Die zegt dat de Ente Morale Isola Comacina eigenaar is. Deze Stichting heeft als taak erop toe te zien dat de wil van Albert I wordt gerespecteerd. Dat is de bevordering van archeologische en artistieke initiatieven tussen België en Italië. België heeft in deze Stichting vier stemmen in de Raad van Bestuur. Dat zijn de ambassadeur van ons land in Italië, de directeur van de Accademia Belgica in Rome, en een vertegenwoordiger van zowel de Vlaamse (via het agentschap Kunsten en Erfgoed) als Franse Gemeenschap. Het college van toezicht, eerder belast met budgettaire bezigheden, heeft een Belgische ambassadeur als lid en is belast met budgettaire aspecten.
Bezienswaardigheden
Op het eiland bevinden zich de resten van een middeleeuws stadje, een parochiekerk, een restaurant en de drie reeds eerder genoemde kleine villa’s. Elk jaar, op de zondag die het dichtst bij 24 juni ligt, is er het traditionele feest Sagra di San Giovanni. Er is dan een plechtige processie van boten en het traditionele vuurwerk op het meer. Behalve de weinige recente gebouwen, is het enige nog intacte gebouw de barokke kerk van deze heilige. Ze bevat binnenin resten van Romeinse en laat-Romeinse muren, een deel van de fundamenten van een romaanse kapel en de overblijfselen van een doopkapel (mozaïek) uit de vijfde eeuw. Naast dit gebouw vind je de ruïnes van de basilica de Sant’Eufemia uit de elfde eeuw, met drie beuken met absiden en een crypte.
Op het eiland kun je de overblijfselen vinden van de kerk van Santa Maria del Portico (XII eeuw), San Pietro in Castello en van de heiligen Faustino en Giovita. Volgens de overlevering waren er op het eiland liefst negen kerken, alvorens de inwoners van Como deze in 1169 met de grond gelijkmaakten. Je kunt jezelf even kunstenaar wanen door als toerist het eiland Comacina te bezoeken. Je kan een overzetbootje nemen in het haventje van Sala Comacina.
Een unieke ervaring
Locanda Dell’Isola Comacina, mét Belgische vlag
Overigens is er op het eiland een zeer traditioneel en apart restaurant, la Locanda Dell’Isola Comacina. Apart, omdat de menu al sinds 1947 niet meer is veranderd. Er is trouwens maar één menu, en die krijgt zonder uitzondering iedereen. Dat dit een must is, bewijst de lange lijst met wereldsterren die hier al zijn komen eten, waaronder Bruce Springsteen, Elton John, Arnold Schwarzenegger, Madonna, Brad Pitt, George Clooney…. Meer info kan je hier vinden. Uiteraard is dit, wanneer je zit te genieten van de zonsondergang op het meer, een unieke ervaring.
